ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΛΑΟΥ

Δημοσιεύουμε παρακάτω το χρονικό των επαίσχυντων μέτρων που έλαβε κατά των εργαζομένων και όλου του ελληνικού λαού το νεοαποικιακό καθεστώς υποτέλειας  που εγκαταστάθηκε στη χώρα μας με τη συνδρομή των ξένων δανειστών για να μην ξεχνάμε και για να σκεφθούμε τί μας περιμένει από τους δωσίλογους πολιτικούς που έχουν σήμερα το απύθμενο θράσος να διεκδικούν την ψήφο μας με ένα όψιμο αντιμνημονιακό μανδύα. Το ιστορικό αυτό έχει δημοσιευθεί ως λήμμα στη Wikipedia και υιοθετεί γι΄ αυτό μια άχρωμη στάση, είναι όμως πολύ χρήσιμο για τη μνήμη μας.

Ελληνική κρίση χρέους 2010-2012

Στα μέσα του 2010, και μετά τις αποκαλύψεις ότι το δημοσιονομικό έλλειμμα της Ελλάδας έκλεισε για το 2009 σε επίπεδα πολύ πάνω από αυτά που θα καθιστούσαν το δημόσιο χρέος βιώσιμο, η ελληνική κυβέρνηση αδυνατούσε να δανειστεί με λογικά επιτόκια από τις αγορές για τη χρηματοδότηση του τρέχοντος δημοσιονομικού ελλείμματος και την αναχρηματοδότηση του χρέους. Αποτέλεσμα ήταν ο άμεσος κίνδυνος χρεοκοπίας και στάσης πληρωμών του Ελληνικού Δημοσίου. Η προσπάθεια της κυβέρνησης να ανακτήσει την αξιοπιστία της χώρας στις διεθνείς αγορές και να πετύχει μείωση των επιτοκίων οδήγησε σε λήψη μέτρων μείωσης των δαπανών, τα οποία δεν κατάφεραν να ανατρέψουν το αρνητικό κλίμα. Κατόπιν αυτών η Ελλάδα κατέφυγε στη βοήθεια του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, που συγκρότησαν από κοινού μηχανισμό βοήθειας για την Ελλάδα. H ανακοίνωση της προσφυγής στον μηχανισμό στήριξης έγινε στις 23 Απριλίου 2010 από τον πρωθυπουργό ο οποίος βρισκόταν εκείνη την ημέρα στο Καστελόριζο^[1]. Η χρηματοδότηση από τον μηχανισμό στήριξης έγινε υπό τους όρους ότι η Ελλάδα θα λάβει μέτρα δημοσιονομικής προσαρμογής και, ειδικότερα, υπό τους όρους ότι θα λάβει μέτρα δημοσιονομικής εξυγίανσης. Με τη χρηματοδότηση από το μηχανισμό αποφεύχθηκε ο άμεσος κίνδυνος χρεοκοπίας της Ελλάδας, που θα είχε πιθανές ανεξέλεγκτες συνέπειες και για όλη τη ζώνη του ευρώ. Τα πρώτα μέτρα ανακοινώθηκαν από τον πρωθυπουργό την Κυριακή 2 Μαΐου 2010. Η Ελληνική οικονομία συνέχισε να βρίσκεται σε κατάσταση δημοσιονομικής ανισορροπίας και το επόμενο διάστημα με αποτέλεσμα ένα χρόνο μετά, τον Ιούνιο του 2011, η κυβέρνηση να καταφύγει στην ψήφιση του μεσοπρόθεσμου προγράμματος, που περιλάμβανε νέα μέτρα λιτότητας και περικοπές. Επίσης τέθηκε θέμα αξιοποίησης της δημόσιας περιουσίας και αναδιάρθρωσης ή «κουρέματος» του χρέους με σκοπό τη μακροπρόθεσμη μείωση του χρέους σε βιώσιμα επίπεδα.

Πίνακας περιεχομένων

• 1 Η κρίση χρέους
• 1.1 Αίτια της κρίσης χρέους
• 1.2 Η κρίσιμη περίοδος
• 2 Χρηματοδότηση από τον "Μηχανισμό Στήριξης"
• 2.1 Πρώτο πακέτο οικονομικών μέτρων
• 2.2 Δεύτερο πακέτο οικονομικών μέτρων
• 2.3 Μνημόνιο και τρίτο πακέτο οικονομικών μέτρων
• 2.4 Συνταγματικότητα
• 2.5 Επαναδιαπραγμάτευση τον Μάρτιο του 2011
• 3 Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής 2012-2015
• 3.1 Πορεία προς το μεσοπρόθεσμο
• 3.2 Πακέτο μέτρων
• 4 Αποκλίσεις από τους στόχους και νέα μέτρα
• 5 Η πορεία προς το δεύτερο Μνηνόνιο
• 5.1 Δημοψήφισμα
• 5.2 Νέα Κυβέρνηση
• 5.3 Νέα μέτρα
• 5.4 Ψήφιση
• 6 Χρονολόγιο της ελληνικής κρίσης χρέους
• 7 Εξωτερικοί σύνδεσμοι
• 8 Πηγές
• 9 Παραπομπές
• 10 Δείτε επίσης

Η κρίση χρέους

  

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1: Η πορεία του χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ την περίοδο 1999-2010

Στην καθημερινή «δημοσιογραφική» γλώσσα υπάρχει σύγχυση στην ορολογία για το ελληνικό πρόβλημα. Συχνά αναφέρεται ως «οικονομική κρίση» η αυξανόμενη ανεργία, η μείωση των πραγματικών εισοδημάτων και η γενική πτώση της ζήτησης. Επίσης αναφέρεται ως «οικονομική κρίση» η ελληνική κρίση χρέους. Τα δύο αυτά διαφέρουν και το πρώτο είναι προτιμότερο να αναφέρεται ως «ύφεση». Έχοντας κάνει αυτή τη διάκριση μπορούμε κατόπιν να εξετάσουμε (i) τα αίτια της ύφεσης, (ii) τα αίτια της κρίσης χρέους και (iii) τη σχέση μεταξύ ύφεσης και κρίσης χρέους.

Αίτια της κρίσης χρέους

Η περίοδος μετά το 1974 υπήρξε περίοδος μεγάλου δανεισμού για την Ελλάδα με συνέπεια τη γρήγορη διόγκωση του χρέους. Μεταξύ του 1980 και 1993 το χρέος εκτινάχτηκε από 28,6% σε 111,6% του ΑΕΠ.^[2][3][4] Το έλλειμμα την ίδια περίοδο ήταν επίσης υψηλό. Μετά το 1993 η οικονομία μπήκε σε έναν πιο ομαλό δρόμο με στόχο να ικανοποιήσει τα κριτήρια σύγκλισης της συνθήκης του Μάαστριχτ. Χάρη στην επίτευξη υψηλότερων ρυθμών ανάπτυξης και αποκρατικοποιήσεων το χρέος άρχισε να μειώνεται ελαφρά ως ποσοστό του ΑΕΠ και το έλλειμμα έπεσε μέχρι το 1999 κάτω από 3%, πετυχαίνοντας τελικά η Ελλάδα να γίνει μέλος της ΟΝΕ. Αργότερα αποκαλύφθηκε πως οι σχετικά υψηλές επιδόσεις που παρουσιάζονταν αυτή την περίοδο οφείλονταν σε αποκρύψεις ελλειμμάτων και δανείων, πρακτική που ονομάστηκε δημιουργική λογιστική, στην υλοποίηση της οποίας βοήθησε και η τράπεζα επενδύσεων Goldman Sachs.^[5]

Το φθινόπωρο του 2004, ο τότε υπουργός οικονομικών Γιώργος Αλογοσκούφης προχώρησε σε οικονομική απογραφή κατόπιν πίεσης από την Eurostat. Η απογραφή αποκάλυψε αποκρύψεις δαπανών της προηγούμενης κυβέρνησης με αποτέλεσμα να αναθεωρηθούν τα ελλείμματα των προηγούμενων ετών προς τα πάνω. Το γεγονός αυτό οδήγησε σε μείωση της αξιοπιστίας της χώρας και σε τριετή επιτήρηση από την Ε.Ε.. Την ίδια χρονιά η Eurostat προχώρησε σε αναθεώρηση παλαιότερων ελλειμμάτων της Ελλάδας, από τα οποία προέκυπτε ότι η Ελλάδα δεν ικανοποιούσε ποτέ τα κριτήρια σύγκλισης του Μάαστριχτ αφού ακόμα και την κρίσιμη χρονιά του 1999 εξακολουθούσε να έχει έλλειμμα πάνω από 3% ^[6][7]

Την τριετία 2004-2007 το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ μειώνεται ενώ σημειώνονται υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης με το εθνικό εισόδημα να αυξάνεται κατά 12-15 δισ. τον χρόνο. Από το φθινόπωρο του 2008 όμως, λόγω της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης που ξέσπασε τότε, η ελληνική οικονομία εκτροχιάζεται και το έλλειμμα άλλα και το χρέος αρχίζουν να αυξάνονται με γρήγορους ρυθμούς.^[3]

Τον Νοέμβριο του 2010 η Eurostat προχώρησε σε αναθεώρηση των ελληνικών ελλειμμάτων των τελευταίων ετών. Σύμφωνα με τα στοιχεία αυτά το έλλειμμα του 2006 τοποθετήθηκε στο 5,7% του ΑΕΠ (12,1 δισ. ευρώ), του 2007 στο 6,4% του ΑΕΠ (14,4 δισ. ευρώ), του 2008 στο 9,4% του ΑΕΠ (22,3 δισ ευρώ) και του 2009 στο 15,4% του ΑΕΠ (36,1 δισ. ευρώ). Αντίστοιχα αναθεωρήθηκε προς τα πάνω και το χρέος, με το χρέος του 2009 να αναθεωρείται στο 126,8% του ΑΕΠ που αντιστοιχεί σε 298 δις Ευρώ.^[8]

Η κρίσιμη περίοδος

Έχοντας διαμορφωθεί ένα δυσάρεστο κλίμα για την ελληνική οικονομία ο πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής, που κυβερνούσε με μία μικρή πλειοψηφία 152 βουλευτών, εξαγγέλλει πρόωρες εκλογές για τις 4 Οκτωβρίου 2009. Για την απόφασή του αυτή κατηγορήθηκε από τους αντιπάλους του, πως με τις εκλογές είχε σκοπό να αποδράσει από την πολύ δύσκολη κατάσταση που διαμορφωνόταν.^[9] Τις εκλογές κέρδισε το ΠΑΣΟΚ με υποσχέσεις για αυξήσεις μισθών στα όρια του πληθωρισμού και με βασικό σύνθημα το «λεφτά υπάρχουν».

Υπουργός οικονομικών ανέλαβε ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου ο οποίος κλήθηκε να αντιμετωπίσει μία δραματική κατάσταση. Στις 20 Οκτωβρίου του 2009 ανακοίνωσε στο ECOFIN ότι το έλλειμμα για το 2009 θα εκτιναχτεί στο 12,5% από 6% που το υπολόγιζε η προηγούμενη κυβέρνηση^[10] (τελικά το 2010 αναθεωρήθηκε στο 15,4%). Δύο μέρες μετά ο οίκος αξιολόγησης Fitch υποβάθμισε την Ελλάδα από Α σε Α-. ^[11]

Παρόλα αυτά η κυβέρνηση απέφυγε να προχωρήσει άμεσα σε λήψη μέτρων δημοσιονομικής εξυγίανσης, με σκοπό να καθησυχάσει τις αγορές. Στο επόμενο διάστημα προχώρησε σε εφαρμογή προεκλογικών της υποσχέσεων, όπως η καταβολή του επιδόματος αλληλεγγύης σε κοινωνικές ομάδες με χαμηλό εισόδημα.^{[12] [13]} Συνεπής σ’ ένα βαθμό στις προεκλογικές υποσχέσεις της κυβέρνησης, ήταν και ο προϋπολογισμός για το 2010, που κατατέθηκε στη βουλή στις 20 Νοεμβρίου 2009, ο οποίος περιλάμβανε αυξήσεις, στα όρια του πληθωρισμού, σε χαμηλούς μισθούς και συντάξεις. Ο προϋπολογισμός περιείχε επίσης μέτρα μείωσης δαπανών με περιστολή κρατικής σπατάλης και περικοπές σε λειτουργικές δαπάνες ενώ υπολόγιζε αύξηση εσόδων, κυρίως μέσω της αντιμετώπισης της φοροδιαφυγής.^[14][15]

Λίγο μετά την κατάθεση του προϋπολογισμού υπήρξε νέα αρνητική εξέλιξη που αφορούσε την πιστοληπτική ικανότητα της Ελλάδας. Στις 8 Δεκεμβρίου ο οίκος Fitch υποβάθμισε για δεύτερη φορά την ελληνική οικονομία στο επίπεδο ΒΒΒ+.^[16]Με την σειρά του ο οίκος Standard and Poor's προχώρησε στις 16 Δεκεμβρίου σε υποβάθμιση της ελληνικής οικονομίας, κρίνοντας το πρόγραμμα της κυβέρνησης για τη δημοσιονομική εξυγίανση της χώρας ανεπαρκές.^[17]Ακολούθησε τρίτη υποβάθμιση της ελληνική οικονομίας, στις 23 Δεκεμβρίου, αυτή την φορά από τον οίκο Moody’s.^[18]

Από τα μέσα Ιανουαρίου του 2010 ξεκίνησε μία συνεχής άνοδος των spreads, που αναφερόταν συχνά στον τύπο ως ράλι ή κούρσα των spreads. Στις 21 Ιανουαρίου του 2010 το spread των 10ετών ομολόγων ξεπέρασε τις 300 μονάδες^[19] και στη συνέχεια ακολούθησε έντονα αυξητική πορεία ξεπερνώντας ακόμα και τις 1000 μονάδες τον Απρίλιο του 2010.^[20][21][22]

Χρηματοδότηση από τον "Μηχανισμό Στήριξης"

Στις 3 Μαΐου 2010, η Ελλάδα αιτήθηκε €80δις από τις υπόλοιπες (15) χώρες του Ευρώ και €30δις από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ). Την αίτηση συνόδευαν 3 συνημμένα μνημόνια:

1. "Μνημόνιο Οικονομικής και Χρηματοπιστωτικής Πολιτικής" (ΜΟΧΠ),
2. "Τεχνικό Μνημόνιο Συνεννόησης" (ΤΜΣ) και
3. "Μνημόνιο Συνεννόησης στις Συγκεκριμένες Προϋποθέσεις Οικονομικής Πολιτικής" (ΣΠΟΠ).

Υπογράφοντες για την ελληνική πλευρά ήταν ο Υπουργός Οικονομικών Γιώργος Παπακωνσταντίνου και ο Πρόεδρος της Τράπεζας της Ελλάδος Γεώργιος Προβόπουλος. Στις 8 Μαΐου 2010 εγκρίθηκε "Σύμβαση Δανειακής Διευκόλυνσης" ("Loan Facility Agreement") με τις χώρες του Ευρώ και "Διακανονισμός Χρηματοδότησης Αμέσου Ετοιμότητας" ("Stand-by Agreement") με το ΔΝΤ. Το σύνολο αυτών των συμφωνιών ονομάζεται συχνά για συντομία "Μνημόνιο".

Στη συνέχεια σχηματίστηκε ομάδα εκπροσώπων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (ΕΕ), της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ), γνωστή και ως "Τρόικα", η οποία ανά τρίμηνο αξιολογεί την πρόοδο του προγράμματος εφαρμογής των όρων του "Μνημονίου" (ΜΟΧΠ και ΣΠΟΠ) και αποφασίζει για την εκταμίευση της αντίστοιχης δόσης του δανείου.

Η Σύμβαση Δανειακής Διευκόλυνσης της Ελλάδας το 2010 είναι διεθνής σύμβαση που συνάφθηκε στις 8 Μαΐου 2010 μεταξύ της Ελληνικής Δημοκρατίας και των υπολοίπων (15) κρατών της Ευρωζώνης, προκειμένου να χορηγηθεί οικονομική βοήθεια προς την Ελλάδα με μορφή δανείου, ύψους 80.000.000.000 ευρώ.

Κριτική

Παραίτηση από ασυλία

Υποστηρίχθηκε με έμφαση από αρκετούς στο εσωτερικό της χώρας ότι με τη σύμβαση αυτή δεσμεύεται η Δημόσια ακίνητη περιουσία της Ελλάδας, δεδομένου ότι στο άρθρο 14 παράγραφος 5 αυτή παραιτείται «αμετάκλητα και άνευ όρων» από κάθε ασυλία που της παρέχει η εθνική της κυριαρχία.^{[π 1]}

Το πρωτότυπο της διαδικασίας υπογραφής της δανειακής σύμβασης

Βάσει του νόμου 3845 του 2010, που δημοσιεύτηκε λίγες μέρες μετά την υπογραφή του μνημονίου 1 που ψηφίστηκε από τη Βουλή των Ελλήνων, ο υπουργός οικονομικών έλαβε εξουσιοδότηση να υπογράφει για την Ελλάδα χωρίς κύρωση των συμβάσεων από την Ελληνική Βουλή.^[1]

Αποκλειστικότητα των δανειστών

Η Ελλάδα δε μπορεί πλέον να ζητήσει δανειακή βοήθεια από άλλη δύναμη εκτός των δανειστών της, σύμφωνα με το άρθρο 4 που προβλέπει την ολοκληρωτική δέσμευση της δημόσιας περιουσίας της^[2].

Αγγλικό δικηγορικό γραφείο

Το κείμενο της Δανειακής Σύμβασης συντάχθηκε με τη βοήθεια του αγγλικού δικηγορικού γραφείου "Slaughter and May", που είναι το ίδιο που συνέταξε το Σχέδιο Ανάν για το Κυπριακό.^[3] Η αμοιβή του δικηγορικού γραφείου ήταν €64.633,37^[4]

Πρώτο πακέτο οικονομικών μέτρων

Στα τέλη του Ιανουαρίου του 2010, ο πρωθυπουργός της χώρας βρισκόταν στο Νταβός της Ελβετίας για το ετήσιο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ. Στη διάρκεια του δέχτηκε έντονες πιέσεις από ξένους ηγέτες για άμεση λήψη μέτρων.^[23][24] Λίγο μετά την επιστροφή του από το Νταβός, στις 9 Φεβρουαρίου η κυβέρνηση ανακοίνωσε μέτρα για τον δημόσιο τομέα που περιλάμβαναν πάγωμα μισθών, περικοπές επιδομάτων 10%, περικοπές υπερωριών και οδοιπορικών.^[25] Η ανακοίνωση προκάλεσε αντιδράσεις και μία πανελλαδική απεργία της ΑΔΕΔΥ στις 10 Φεβρουαρίου^[26]

Δεύτερο πακέτο οικονομικών μέτρων

Στο επόμενο διάστημα άρχισε να αναφέρεται έντονα το ενδεχόμενο της χρεοκοπίας. Για την αποφυγή του ενδεχομένου η κυβέρνηση έλαβε στις 3 Μαρτίου νέα σκληρά μέτρα. Τα οικονομικά μέτρα που λήφθηκαν ήταν:^[27]

• Μείωση 30% στα δώρα Χριστουγέννων, Πάσχα, αδείας
• Μείωση 12% σε όλα τα επιδόματα του Δημοσίου
• Μείωση 7% στις αποδοχές υπαλλήλων ΔΕΚΟ, ΟΤΑ, ΝΠΙΔ
• Αύξηση ΦΠΑ από 4,5 στο 5%, από 9 στο 10%, από 19 στο 21%
• Αύξηση 15% στον φόρο της βενζίνης
• Επιβολή επιπλέον 10% έως 30% στους (ήδη υπάρχοντες) φόρους εισαγωγής επί της αξίας των περισσότερων εισαγόμενων αυτοκινήτων.
• Επαναφορά τεκμηρίων διαβίωσης σε όλα ανεξαιρέτως τα αυτοκίνητα (είχαν καταργηθεί τον Σεπτέμβριο του 2003), ακόμα και στα μικρότερου κυβισμού.
• Επέκταση των τεκμηρίων διαβίωσης σε όλα ανεξαιρέτως τα ακίνητα, ακόμα και στα μικρότερα.

Τα μέτρα αυτά προκάλεσαν αντιδράσεις και έγιναν μεγάλες απεργίες και πορείες στις 5 και 11 Μαρτίου.

Μνημόνιο και τρίτο πακέτο οικονομικών μέτρων

Η Ελλάδα δεν κατάφερε να βελτιώσει την θέση της στις διεθνείς αγορές παρά την λήψη των μέτρων, με αποτέλεσμα ενάμιση μήνα μετά να προσφύγει στην βοήθεια του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, που συγκρότησαν από κοινού μηχανισμό βοήθειας για την Ελλάδα. Η ανακοίνωση της προσφυγής στον μηχανισμό στήριξης έγινε στις 23 Απριλίου από τον πρωθυπουργό ο οποίος βρισκόταν εκείνη την ημέρα στο Καστελόριζο^[1]. Η Ελλάδα προχώρησε σε υπογραφή μνημονίου με το ΔΝΤ και την ΕΕ, για τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν, προκειμένου να ενεργοποιηθεί ο μηχανισμός στήριξης.^[28] Τα μέτρα ανακοινώθηκαν από τον πρωθυπουργό την Κυριακή 2 Μαΐου και προέβλεπαν:^[29]

• Αντικατάσταση του 13ου και 14ου μισθού των δημοσίων υπαλλήλων με επίδομα 500 Ευρώ σε όλους όσους έχουν αποδοχές μέχρι 3.000 Ευρώ και πλήρης κατάργησή των δύο μισθών για μεγαλύτερες αποδοχές
• Αντικατάσταση 13ης και 14ης σύνταξης με επίδομα 800 Ευρώ για συντάξεις ως 2500 Ευρώ.
• Περαιτέρω περικοπή επιδομάτων 8% στα επιδόματα των δημοσίων υπαλλήλων και 3% στους υπαλλήλους των ΔΕΚΟ όπου δεν υπάρχουν επιδόματα.
• Αύξηση του υψηλού συντελεστή ΦΠΑ από 21% σε 23%, του μεσαίου από 10% σε 11% (από 1η Ιουλίου 2010) και από 11% σε 13% (από 1η Ιανουαρίου 2011) και αντίστοιχα του χαμηλού στο 6,5% (από 1η Ιανουαρίου 2011).
• Αύξηση στον ειδικό φόρο κατανάλωσης σε καύσιμα, τσιγάρα και ποτά κατά 10%
• Αύξηση στις αντικειμενικές τιμές ακινήτων
• Πρόσθεση ενός επιπλέον 10% στους φόρους εισαγωγής επί της αξίας των περισσότερων εισαγόμενων αυτοκινήτων.

Επίσης, το νομοσχέδιο προέβλεπε αλλαγές στα εργασιακά με αύξηση του ορίου απολύσεων και μείωση του κατώτατου μισθού. Επιπλέον, στο ασφαλιστικό προέβλεπε αύξηση στα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης των γυναικών στον δημόσιο τομέα στα 65 χρόνια έως το τέλος του 2013 με έναρξη το 2011.^[30][31][32]

Την ανακοίνωση των μέτρων αυτών ακολούθησε πανελλαδική απεργία και ογκωδέστατη διαδήλωση στις 5 Μαΐου, στην οποία υπήρξε άγρια καταστολή από τις δυνάμεις τάξης και σημειώθηκαν σοβαρότατα επεισόδια. Η μεγάλη διαδήλωση σκιάστηκε από τον θάνατο τριών ανθρώπων (ανάμεσά τους μία έγκυος εργαζόμενη) από πυρκαγιά που ξέσπασε στην τράπεζα Μαρφίν επί της Σταδίου. Το μνημόνιο υπερψηφίστηκε επί της αρχής από τη βουλή την επόμενη μέρα, στις 6 Μαΐου. Υπέρ ψήφισαν 172 βουλευτές, από τον χώρο του ΠΑΣΟΚ και του ΛΑΟΣ, αλλά και η Ντόρα Μπακογιάννη από τον χώρο της ΝΔ (η οποία όμως καταψήφισε τα μέτρα που αφορούσαν περικοπές και μειώσεις στην ψηφοφορία κατ' άρθρο και υπερψήφισε το πακέτο επί της αρχής και επί των διαρθρωτικών αλλαγών). Από την πλευρά του ΠΑΣΟΚ, διαφοροποιήθηκαν και δεν τα υπερψήφισαν τρεις βουλευτές (Γιάννης Δημαράς, Σοφία Σακοράφα και Βασίλης Οικονόμου) οι οποίοι αμέσως διεγράφησαν από την κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος, που απέμεινε πλέον με 157 βουλευτές.^[33][34][35]

Συνταγματικότητα

Σύμφωνα με το συνταγματολόγο καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεωργίου Κασιμάτη, το "Μνημόνιο" περιλάμβανε σειρά αντισυνταγματικών διατάξεων^[36], όπως:

• η εξουσιοδότηση του Υπουργού Οικονομικών να υπογράφει εκ μέρους της Ελληνικής Δημοκρατίας χωρίς την έγκριση της Βουλής (κάτι τέτοιο προκύπτει από τους νόμους Ν.3845/2010 και Ν.3847/2010)
• η παραίτηση της Ελλάδας από κάθε ασυλία σε περίπτωση αδυναμίας αποπληρωμής αυτού του δανείου ή προηγούμενων δανείων

Αυτό που κρίνει ο Γ. Κασιμάτης ως ουσιαστικά αντισυνταγματικό είναι η δανειακή σύμβαση και όχι το μνημόνιο, κυρίως γιατί υπογράφηκε έμμεσα χωρίς την έγκριση των 3/5 της ελληνικής Βουλής σε συνδυασμό με τους «λεόντειους» όρους που εισάγει εις βάρος της Ελλάδας. Το ίδιο το μνημόνιο, ακριβώς επειδή δεν αποτελεί διεθνή σύμβαση, κρίθηκε από το ΣΤΕ συνταγματικό.^[37]

Οι παραπάνω θέσεις αμφισβητήθηκαν από το συνταγματολόγο καθηγητή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Αντώνη Μανιτάκη^[38]

Επαναδιαπραγμάτευση τον Μάρτιο του 2011

Στις 12 Μαρτίου 2011 υπήρξε συμφωνία για μείωση του επιτοκίου δανεισμού κατά 1 ποσοστιαία μονάδα και επιμήκυνση του χρόνου απόσβεσης στα 7.5 χρόνια^[39].

Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής 2012-2015

Στις 29 Ιουνίου 2011 ψηφίστηκε από τη Βουλή των Ελλήνων το "Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής 2012-2015".

Πορεία προς το μεσοπρόθεσμο

Στο επόμενο διάστημα που ακολούθησε την ψήφιση του τρίτου πακέτου μέτρων και της μεγάλης απεργίας της 5ης Μαΐου δεν υπήρξαν καποιες άλλες σημαντικές συλλογικές αντιδράσεις. Η κυβέρνηση προανήγγειλε μέτρα που προκάλεσαν αντιδράσεις επαγγελματικών κλάδων, κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού και του Φθινοπώρου. Σημαντικότερες περιπτώσεις ήταν οι αντιδράσεις των ιδιοκτητών φορτηγών για το άνοιγμα του επαγγέλματός τους, των ναυτεργατών για την κατάργηση του καμποτάζ, των υπαλλήλων των ΜΜΜ, για περικοπές στους μισθούς τους και των υπαλλήλων αρχαιολογικών χώρων για περικοπές θέσεων εργασίας.

Από το καλοκαίρι κιόλας άρχισαν να φαίνονται οι συνέπειες των μέτρων. Η ανεργία ^[40] και ο πληθωρισμός άρχισαν να εκτινάσσονται ενώ οι μικροεπιχειρήσεις έβλεπαν τον τζίρο τους συνεχώς να μειώνεται με αποτέλεσμα να οδηγούνται όλο και περισσότερες στο κλείσιμο, γεγονός που περιγραφόταν ως κύμα λουκέτων. Στις 9 Δεκεμβρίου 2010 η κυβέρνηση κατέθεσε στη βουλή το πολυνομοσχέδιο για τα εργασιακά και τις ΔΕΚΟ.^[41] Το νομοσχέδιο περιλάμβανε ρυθμίσεις για υπερίσχυση των επιχειρησιακών συμβάσεων έναντι των κλαδικών, με μόνο περιορισμό το ύψος του βασικού μισθού της εθνικής συλλογικής σύμβασης. Θεσπίστηκε η δοκιμαστική περίοδος εργασίας με διάρκεια 12 μηνών, στο διάστημα των οποίων η σύμβαση μπορεί να καταγγελθεί χωρίς προειδοποίηση και χωρίς αποζημίωση απόλυσης. Επίσης το νομοσχέδιο έθετε πλαφόν τα 4.000 Ευρώ, στις μικτές αποδοχές των εργαζομένων στις ΔΕΚΟ και μείωση 10% σε αμοιβές που ξεπερνούν τα 1.800 Ευρώ.^[42][43] Το πολυνομοσχέδιο υπερψηφίστηκε στις 15 Δεκεμβρίου από τους βουλευτές του κυβερνώντος κόμματος με εξαίρεση τον βουλευτή Βαγγέλη Παπαχρήστο, ο οποίος διεγράφη από την κοινοβουλευτική ομάδα του ΠΑΣΟΚ, η οποία απέμεινε πλέον με 156 βουλευτές.^[44] Το 2010 έκλεισε με το χρέος να αγγίζει το 142,8% του ΑΕΠ και το έλλειμμα στο 10,5%. Παράλληλα η οικονομία συρρικνώθηκε 4,5%

Ιστορία του ελληνικού χρέους και των ελλειμμάτων(1999-σήμερα) Πηγή: Eurostat
	1999	2000	20011	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011 (προβλέψεις)	2012 (προβλέψεις)
€ δισεκατομμύρια[45][46]	122.3	141	151.9	159.2	168	183.2	195.4	224.2	239.4	262.3	298.7	328.6	–	–
% σε ποσοστό του ΑΕΠ[47][48]	94	103.4	103.7	101.7	97.4	98.6	100	106.1	105.4	110.7	127.1	142.8	157.7 (10.4%)	166.1 (5.3%)
Ανάπτυξη[49]	3.4	4.5	4.2	3.4	5.9	4.4	2.3	5.2	4.3	1.0	–2.0	–4.5	–3.5	1.1
Έλλειμμα[50][48]	–	–3.7	–4.5	–4.8	–5.6	–7.5	–5.2	–5.7	–6.4	–9.8	–15.4	–10.5	–9.5	–9.3

Το 2011 η δυσαρέσκεια στην κοινωνία από την μεγάλη οικονομική ύφεση ήταν έντονη και άρχισε να εκφράζεται με αποδοκιμασίες πολιτικών που εμφανίζονταν σε δημόσιους χώρους, ακόμα και στο εξωτερικό. Στο διάστημα αυτό άρχισαν να ενισχύονται κινήματα πολιτών που δεν συνδέονταν με πολιτικά κόμματα όπως το κίνημα «δεν πληρώνω» που έκανε έντονη την παρουσία του, με τα μέλη του να αρνούνται να πληρώσουν στα διόδια το υψηλό αντίτιμο. Οι κάτοικοι της Κερατέας, στην Αττική έκαναν πολύμηνο αγώνα αντιδρώντας στη δημιουργία χωματερής στην περιοχή τους, μαχόμενοι για διάστημα 4 μηνών με τα ΜΑΤ. Η πραγματική οικονομία εξακολούθησε να επιδεινώνεται με συνέχιση του αποκαλούμενου κύματος λουκέτων στην αγορά και την ανεργία να συνεχίζει να καλπάζει φτάνοντας τον Μάρτιο σε ποσοστό 16,2%.^[51]

Τον Μάιο η συνεχιζόμενη δυσαρέσκεια άρχισε να εκφράζεται με ένα νέο κίνημα διαμαρτυρίας που διοργανώθηκε μέσα από σελίδες κοινωνικής δικτύωσης και ονομάστηκε κίνημα των αγανακτισμένων. Επηρεάστηκε από το αντίστοιχο κίνημα που είχε ξεκινήσει λίγο καιρό πριν στην Ισπανία. Οι συμμετέχοντες ήταν ανεξάρτητοι πολίτες χωρίς κομματική ιδιότητα, που επιθυμούσαν την ύπαρξη κάποιου είδους δράσης, ενάντια στην συνεχιζόμενη επιδείνωση της ποιότητας ζωής. Οι πολίτες που συμμετείχαν διοργάνωναν ογκώδεις διαδηλώσεις σχεδόν καθημερινά στις πλατείες των μεγαλύτερων πόλεων της Ελλάδας. Στα μέσα Ιουνίου ήρθαν στο φως στοιχεία που έδειχναν μεγάλη απόκλιση της ελληνικής οικονομίας από τους στόχους και σημαντική υστέρηση εσόδων^[52] Στις 14 Ιουνίου ανεξαρτητοποιήθηκε ο βουλευτής του ΠΑΣΟΚ, Γιώργος Λιάνης, με αποτέλεσμα το κυβερνών κόμμα να απομείνει με 155 βουλευτές. Στις 15 Ιουνίου ξεκίνησε η συζήτηση στη βουλή για το Μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα. Στο εξωτερικό της βουλής υπήρξαν ογκώδεις διαδηλώσεις από το κίνημα των αγανακτισμένων και συνδικάτα που παρέμειναν μέχρι τις βραδινές ώρες. Στις 16 Ιουνίου παραιτήθηκαν δύο βουλευτές του ΠΑΣΟΚ, οι Γιώργος Φλωρίδης και Έκτορας Νασιώκας.^[53] Την ίδια μέρα 21 βουλευτές του ΠΑΣΟΚ ζήτησαν σύγκληση της κοινοβουλευτικής ομάδας του κόμματος, η οποία κατέληξε σε απόφαση για ανασχηματισμό. Νέος υπουργός οικονομικών ανέλαβε ο Ευάγγελος Βενιζέλος. Επίσης ανέλαβε και αντιπρόεδρος της κυβέρνησης. Στις 29 Ιουνίου έγινε η ψηφοφορία στη βουλή για το μεσοπρόθεσμο, ενώ έξω από τη βουλή υπήρχαν ογκώδεις συγκεντρώσεις πολιτών και συνδικάτων. Στο κέντρο της Αθήνας υπήρχε μία πρωτοφανής συγκεντρωση αστυνομικών δυνάμεων. Δρόμοι είχαν αποκλειστεί ενώ μπροστά στη βουλή είχε στηθεί ένας μεταλλικός φράκτης για να εμποδίζει την διέυλευση προς το χώρο αυτό. Η κατάσταση αυτή οδήγησε σε ξέσπασμα σοβαρών επεισοδίων με συγκρούσεις διαδηλωτών και δυνάμεων των ΜΑΤ που εφάρμοσαν άγρια καταστολή.^[54][55][56] Το μνημόνιο τελικά ψηφίστηκε από 155 βουλευτές (154 του ΠΑΣΟΚ και 1 της ΝΔ). Από το ΠΑΣΟΚ ψήφισε κατά μόνο ο Παναγιώτης Κουρουμπλής ενώ από τη ΝΔ ψήφισε υπέρ μόνο η Έλσα Παπαδημητρίου.

Πακέτο μέτρων

Το μεσοπρόθεσμο προβλέπει μία σειρά από μέτρα για τον περιορισμό των δαπανών και αύξησης των εσόδων. Περιορίζονται μισθολογικές και λειτουργικές δαπάνες και προστίθενται νέα φορολογικά μέτρα. Ιδρύεται οργανισμός Αποκρατικοποιήσεων (Ταμείο Δημόσιας Περιουσίας) με σκοπό την αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας. Στόχος είναι έσοδα 50 δις από αποκρατικοποιήσεις^[57][58]

Στα φορολογικά μέτρα του μεσοπρόθεσμου περιλαμβάνονταν τα εξής^[59][60]

• Αλλαγή φορολογικής κλίμακας με επιβάρυνση σε όλους όσους δηλώνουν εισόδημα πάνω από 8.000 Ευρώ
• Έκτατη εισφορά για όλους όσους έχουν εισόδημα πάνω από 12.000 Ευρώ
• Μετάβαση σε ανώτερη κλίμακα ΦΠΑ προϊόντων και υπηρεσιών εστίασης.
• Επιβολή κλιμακωτής αντικειμενικής δαπάνης κατοικίας
• Επιβολή ετήσιου τέλους για τους ελεύθερους επαγγελματίες και τους επιτηδευματίες
• Επιβολή ειδικής εισφοράς αλληλεγγύης για την καταπολέμηση της ανεργίας ύψους 2%
• Επιβολή Ειδικής Εισφοράς Συνταξιούχων Επικουρικής Ασφάλισης που θα παρακρατείται μηνιαία:
• Αύξηση του ποσοστού παρακράτησης ΛΑΦΚΑ σε όλες τις συντάξεις άνω των 1450 ευρώ, από 4% έως 10% που ίσχυε μέχρι τότε, σε 6% έως 14%.

Στα εργασιακά υπήρξαν επίσης σημαντικές αλλαγές

• Θεσπίζεται μέτρο εργασιακής εφεδρείας για οργανισμούς που καταργούνται.
• Όσοι προσλαμβάνονται χωρίς επαγγελματική εμπειρία θα αμείβονται με μισθό χαμηλότερο κατά 20% από το όριο της Εθνικής Συλλογικής Σύμβασης
• η διάρκεια των συμβάσεων ορισμένου χρόνου πηγαίνει από τα 2 στα 3 χρόνια

Αποκλίσεις από τους στόχους και νέα μέτρα

 

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 2: Πορεία των CDS, Ευρωπαϊκών κρατών

Μέσα στον Ιούλιο υπήρξε σύνοδος κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα χρέους της Ελλάδας αλλά και να εξευρεθούν τρόποι θωράκισης του Ευρώ απέναντι σε κερδοσκοπικές επιθέσεις. Η σύνοδος κορυφής κατέληξε την 21η Ιουλίου σε συμφωνία νέας δανειοδότησης της Ελλάδας. Η συμφωνία περιλάμβανε νέο δάνειο για την χώρα ύψους 158 δις Ευρώ. Από αυτά τα 109 δις θα προέλθουν από την ΕΕ και το ΔΝΤ (49 δις από αυτά είναι το υπόλοιπο από το πρώτο πακέτο διάσωσης), 37 δις από τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα, ενώ άλλα 12 δις θα προέλθουν από την επαναγορά ομολόγων. Ακόμη προβλέπεται η επιμήκυνση από 15 έως και 30 χρόνια των ομολόγων που λήγουν από το άμεσο διάστημα έως το 2020.^{[61][62][63][64]} Μετά την ανακοίνωση της συμφωνίας οι οίκοι αξιολόγησης Fitch και Moody’s υποβάθμισαν την Ελλάδα σε καθεστώς περιορισμένης χρεοκοπίας.^[65][66]Παρόλα αυτά η συμφωνία χαιρετίστηκε με αισιοδοξία στο εσωτερικό της χώρας, χαρακτηρίστηκε ιστορική και παρομοιάστηκε με το πακέτο Μάρσαλ της μεταπολεμικής περιόδου. Σύντομα όμως το κλίμα αισιοδοξίας μεταστράφηκε όταν παρουσιάστηκαν προβλήματα με κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης που έδειξαν απροθυμία να συμμετάσχουν στο πρόγραμμα χωρίς εγγυήσεις. Η κυβέρνηση προχώρησε σε διμερή συμφωνία με την Φινλανδία παρέχοντάς της εγγυήσεις για να συμμετάσχει στο δεύτερο δάνειο της Ελλάδας.^[67][68] Η συμφωνία μεταξύ των δύο χωρών προκάλεσε άμεσα αντιδράσεις άλλων χωρών της Ευρωζώνης, όπως η Αυστρία, η Ολλανδία και η Σλοβακία που απαίτησαν αντίστοιχες συμφωνίες. άλλα και της Γερμανίας που παρενέβη για να θέσει άκυρη τη συμφωνία Ελλάδας-Φινλανδίας.^[69][70]

Στο τέλος Αυγούστου ανακοινώθηκε πως η οικονομία της Ελλάδας βρισκόταν εκτός στόχων, καθώς υπήρχε μεγάλη υστέρηση εσόδων και αύξηση δαπανών. ^[71][72] Η κατάσταση αυτή συνεπικουρούμενη και από την απειλή της τρόικας για την μη καταβολή της έκτης δόσης του δανείου του πρώτου πακέτου διάσωσης, οδήγησε την κυβέρνηση σε μία σειρά έκτακτων συμπληρωματικών μέτρων τα οποία ανακοινώθηκαν κατά τη διάρκεια του Σεπτεμβρίου. Στα μέτρα που ανακοινώθηκαν περιλαμβάνονται τα εξής: ^[73]

• Διεύρυνση του μέτρου της εργασιακής εφεδρείας και σε οργανισμούς που δεν καταργούνται
• Νέος έκτακτος φόρος στις κατοικίες που θα καταβάλλεται μέσω του λογαριασμού της ΔΕΗ
• Περικοπή συντάξεων και μεγάλες περικοπές στο εφάπαξ
• Νέες περικοπές μισθών στο δημόσιο και εφαρμογή ενιαίου μισθολογίου
• Μείωση του αφορολόγητου ορίου από τις 8.000€ στις 5.000€
• Άνοιγμα όλων των κλειστών επαγγελμάτων

Οι ανακοινώσεις και οι εξαγγελίες των νέων μέτρων οδήγησαν σε μία σειρά μεγάλων απεργιών, διαδηλώσεων και καταλήψεων σε δημόσιες υπηρεσίες και οργανισμούς.^[74][75][76] Στις 11 Οκτωβρίου, ανακοινώθηκε ότι η τράπεζα Proton Bank ζήτησε κεφαλαιακή ενίσχυση από την Ελληνική Κυβέρνηση και εντάχθηκε στο Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. Η απόφαση του Υπουργείου Οικονομικών πάρθηκε έπειτα από απαίτηση της Τράπεζας της Ελλάδος. Ουσιαστικά πρόκειται για την πρώτη κρατικοποίηση που προέκυψε κατά την διάρκεια της κρίσης χρέους.^[77]

Στις 6 Οκτωβρίου κατατέθηκε στη βουλή το πολυνομοσχέδιο για το νέο βαθμολόγιο-μισθολόγιο του δημοσίου, τις μειώσεις σε κύριες και επικουρικές συντάξεις, τις μειώσεις στο εφάπαξ, την νέα φορολογική κλίμακα και τις αλλαγές στα εργασιακά.^[78] Το πολυνομοσχέδιο ψηφίστηκε από το Ελληνικό Κοινοβούλιο στις 20 Οκτωβρίου, με 154 ψήφους υπέρ κατ'αρχήν και 153 υπέρ σε όλα τα άρθρα, σε σύνολο 298. Κατά επί της αρχής και επί των άρθρων ψήφισαν 144, ενώ η βουλευτής του ΠΑΣΟΚ Λούκα Κατσέλη καταψήφισε μόνο το άρθρο 37 του νομοσχεδίου, με συνέπεια ανάμεσα στην ψηφοφορία και την ανακοίνωση του αποτελέσματος, με επιστολή του στον πρόεδρο της Βουλής ο Γιώργος Παπανδρέου να την θέσει εκτός της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του ΠΑ.ΣΟ.Κ.^[79]

Η πορεία προς το δεύτερο Μνηνόνιο 

 

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 3: Δημόσιο χρέος κρατών ως ποσοστό του ΑΕΠ, όπως εκτιμάται για το τέλος του 2011

Στις 23 Οκτωβρίου συγκλήθηκε έκτακτη σύνοδος κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης με στόχο την κατάρτιση ενός οριστικού σχεδίου αντιμετώπισης της κρίσης χρέους στην Ευρωζώνη.^[80][81] Η σύνοδος κατέληξε σε συμφωνία που ανακοινώθηκε τα ξημερώματα της 27ης Οκτωβρίου και απέβλεπε σε «κούρεμα» κατά 50% του ελληνικού χρέους και πρόσθετο πακέτο βοήθειας προς την Ελλάδα ύψους 130 δις €. Με βάση την συμφωνία οι ιδιώτες θα αποδεχτούν σε εθελοντική βάση, μείωση της αξίας των ελληνικών ομολόγων που διαθέτουν κατά 50%. Η συμφωνία θα συνοδεύεται από πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής με διάρκεια μέχρι το 2021 και δημιουργία μηχανισμού μόνιμης εποπτείας της Ελλάδας για την συνεχή παρακολούθηση της εφαρμογής των μεταρρυθμίσεων. Παράλληλα αποφασίστηκε η ανακεφαλαιοποίηση των ελληνικών τραπεζών με ποσό ύψους 30 δις € και αύξηση κατά ένα τρις € των κεφαλαίων του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας.^[82][83][84]Οι αποφάσεις της συνόδου κορυφής χαιρετίστηκαν θετικά από την κυβέρνηση ενώ αποδοκιμάστηκαν από όλα τα κόμματα της αντιπολίτευσης, τα οποία έκαναν λόγο για απόφαση ελεγχόμενης χρεοκοπίας της Ελλάδας.^[85]Έντονη ανησυχία εκφράστηκε στο εσωτερικό της χώρας για τις επιπτώσεις της συμφωνίας στην εισοδηματική πολιτική των επόμενων ετών, στο μέλλον των ελληνικών τραπεζών και των ασφαλιστικών ταμείων που είναι εκτεθειμένα σε ελληνικά ομόλογα.^[86]

Δημοψήφισμα

Την Δευτέρα 31 Οκτωβρίου ο πρωθυπουργός Γεώργιος Α. Παπανδρέου ανακοίνωσε την απόφαση του για διεξαγωγή δημοψηφίσματος με θέμα την νέα δανειακή σύμβαση.^[87]Η απόφαση αυτή προκάλεσε έντονες αντιδράσεις από τα κόμματα της αντιπολίτευσης, άλλα και στο εσωτερικό του κυβερνώντος κόμματος. Την επόμενη μέρα ανεξαρτητοποιήθηκε η βουλευτής του ΠΑΣΟΚ Μιλένα Αποστολάκη, εκφράζοντας την διαφωνία της στην απόφαση του πρωθυπουργού για το δημοψήφισμα.^[88]. Οι εξελίξεις στην Ελλάδα υπήρξαν κύριο θέμα συζήτησης της συνόδου των G-20, στην οποία κλίθηκε και ο Έλληνας πρωθυπουργός. Στο περιθώριο της συνόδου υπήρξε συνάντηση της καγκελαρίου της Γερμανίας Άνγκελα Μέρκελ και του προέδρου της Γαλλίας Νικολά Σαρκοζί με τον πρωθυπουργό της Ελλάδας. Μετά το τέλος της συνάντησης οι Μέρκελ και Σαρκοζί ανακοίνωσαν πως από το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος θα κριθεί στην ουσία η παραμονή της Ελλάδας στην Ευρωζώνη. Ανακοινώθηκε επίσης πως παγώνει η εκταμίευση της έκτης δόσης του παλαιότερου πακέτου διάσωσης μέχρι την διενέργεια του δημοψηφίσματος. ^[89][90]

Την Πέμπτη 3 Νοεμβρίου ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός οικονομικών Ευάγγελος Βενιζέλος τάχθηκε κατά της διεξαγωγής δημοψηφίσματος, θεωρώντας ότι «η θέση της Ελλάδας μέσα στο ευρώ είναι μια ιστορική κατάκτηση της χώρας που δεν μπορεί να τεθεί υπό αμφισβήτηση. Το κεκτημένο αυτό του ελληνικού λαού δεν μπορεί να εξαρτηθεί από την διεξαγωγή δημοψηφίσματος.»^[91][92][93]

Νέα Κυβέρνηση

Έχοντας παραιτηθεί από την ιδέα του δημοψηφίσματος, ο πρωθυπουργός κατάφερε στην ψηφοφορία της 4ης Νοεμβρίου να λάβει ψήφο εμπιστοσύνης από τη βουλή, με 153 ψήφους υπέρ (ψήφισε υπέρ και η Λούκα Κατσέλη η οποία στη συνέχεια επανεντάχθηκε στο ΠΑΣΟΚ) και 145 ψήφους κατά.^[94] Την Κυριακή 6 Νοεμβρίου συναντήθηκε στο προεδρικό μέγαρο με τον πρόεδρο της αξιωματικής αντιπολίτευσης Αντώνη Σαμαρά, ενώπιον του Προέδρου της Δημοκρατίας. Στην συνάντηση υπήρξε συμφωνία μεταξύ των δύο πολιτικών αρχηγών για σχηματισμό κυβέρνησης συνεργασίας.^[95][96] Ακολούθησαν τετραήμερες διαβουλεύσεις με συμμετοχή των κομματικών επιτελείων του ΠΑΣΟΚ, της Νέας Δημοκρατίας και του ΛΑΟΣ, για την επιλογή του προσώπου που θα ηγηθεί στο νέο κυβερνητικό σχήμα. Οι διεργασίες ολοκληρώθηκαν την Πέμπτη 10 Νοεμβρίου οπότε επιλέχτηκε ο Λουκάς Παπαδήμος ως νέος πρωθυπουργός.^[97] Η νέα κυβέρνηση που ορκίστηκε την επόμενη μέρα περιλάμβανε έξι στελέχη από τη Νέα Δημοκρατία, τέσσερα από το ΛΑΟΣ, ενώ παρέμεναν σχεδόν όλα τα στελέχη της κυβέρνησης Παπανδρέου.^[98]

Την ίδια περίοδο η πραγματική οικονομία συνέχιζε να επιδεινώνεται με την ανεργία να καταγράφει νέο ρεκόρ κατά τον μήνα Αύγουστο φτάνοντας το 18,4%^[99] και ακόμα υψηλότερα κατά τον μήνα Νοέμβριο όπου έφτασε, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, στο 20,9%.^[100] Η επιδείνωση της οικονομίας αποτυπώνεται στα όλο και συχνότερα περιστατικά υποσιτισμού μαθητών που παρουσιάζονταν σε σχολεία. Στα τέλη Ιανουαρίου του 2012 το υπουργείο παιδείας ανακοίνωσε πρόγραμμα συσσιτίων για μαθητές, για την αντιμετώπιση του προβλήματος.^[101][102]

Ποσοστό ανεργίας (Ιανουάριος 2010 – Δεκέμβριος 2011) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ[103]
2010	Ιαν	Φεβρ	Μαρ	Απρ	Μαι	Ιουν	Ιουλ	Αυγ	Σεπτ	Οκτ	Νοεμ	Δεκ
	11.3	12.1	11.6	11.9	12.0	11.6	12.0	12.2	12.6	13.5	13.9	14.8
2011	Ιαν	Φεβρ	Μαρ	Απρ	Μαι	Ιουν	Ιουλ	Αυγ	Σεπτ	Οκτ	Νοεμ	Δεκ
	15.1	15.9	16.2	15.8	16.6	16.0	16.5	18.4	17.5	18.2	20.9	21.0

Νέα μέτρα

Τα νέα μέτρα που συνοδεύουν το μνημόνιο εγκρίθηκαν από την Κυβέρνηση στις 10 Φεβρουαρίου 2012 και περιλαμβάνουν τα εξής^[104][105]:

• Μείωση κατά 22% του κατώτατου μισθού σε όλα τα κλιμάκια του βασικού μισθού (από 751€ σε 586€) και 32% στους νεοεισερχόμενους μέχρι 25 ετών.
• Κατάργηση 150.000 θέσεων εργασίας από το δημόσιο τομέα έως το 2015, εκ των οποίων 15.000 μέσα στο 2012.
• Ατομικές ή επιχειρησιακές συμβάσεις εργασίας αντί για τις κλαδικές. Άρση μονιμότητας σε ΔΕΚΟ και υπό κρατικό έλεγχο τράπεζες.
• Περικοπές συντάξεων, επιδομάτων, δαπανών υγείας, άμυνας, λειτουργιών του Κράτους και εκλογών.
• Κατάργηση των Οργανισμών Εργατικής Κατοικίας και Εστίας.
• Αύξηση αντικειμενικών αξιών και ενοποίηση φόρων στα ακίνητα.
• Πλήρες άνοιγμα 20 κλειστών επαγγελμάτων.
• Αύξηση των εισιτηρίων στις Αστικές Συγκοινωνίες και στον ΟΣΕ κατά 25%.
• Κλείσιμο 200 εφοριών, κατάργηση φοροαπαλλαγών και χαμηλού ΦΠΑ στα νησιά.

Τα νέα μέτρα που συνόδευαν το δεύτερο Μνημόνιο οδήγησαν σε παραίτηση στελεχών της Κυβέρνησης και αποχώρηση του ΛΑΟΣ^[106] λίγες μέρες πριν την ψήφισή του.

Ψήφιση

Το δεύτερο Μνημόνιο συζητήθηκε στη Βουλή στις 12 Φεβρουαρίου 2012 («Έγκριση των Σχεδίων Συμβάσεων Χρηματοδοτικής Διευκόλυνσης μεταξύ του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (Ε.Τ.Χ.Σ.), της Ελληνικής Δημοκρατίας και της Τράπεζας της Ελλάδος, του Σχεδίου του Μνημονίου Συνεννόησης μεταξύ της Ελληνικής Δημοκρατίας, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Τράπεζας της Ελλάδος και άλλες επείγουσες διατάξεις για τη μείωση του δημοσίου χρέους και τη διάσωση της εθνικής οικονομίας».) και ψηφίστηκε τις πρώτες πρωινές ώρες της 13ης Φεβρουαρίου. Υπέρ ψήφισαν 199 βουλευτές, κατά 74 και 5 ψήφισαν παρών^[107].

Χρονολόγιο της ελληνικής κρίσης χρέους

Ημερομηνία	Γεγονός
2 Σεπτεμβρίου 2009	Ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Κ. Καραμανλής εξαγγέλλει πρόωρες εκλογές για τις 4 Οκτωβρίου 2009 [108]
4 Οκτωβρίου 2009	Διεξάγονται οι εκλογές, τις οποίες κερδίζει το ΠΑΣΟΚ με ποσοστό 43,92% εξασφαλίζοντας 160 έδρες στη νέα βουλή
7 Οκτωβρίου 2009	Ανακοινώνονται οι υπουργοί της νέας κυβέρνησης. Υπουργός οικονομικών αναλαμβάνει ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου [109]
20 Οκτωβρίου 2009	Ο υπουργός οικονομικών Γιώργος Παπακωνσταντίνου ανακοινώνει στο ECOFIN ότι το έλλειμμα για το 2009 θα κυμανθεί, ως ποσοστό του ΑΕΠ, στο 12,5% αντί του 6% που το υπολόγιζε η προηγούμενη κυβέρνηση [10]
22 Οκτωβρίου 2009	Ο οίκος αξιολόγησης Fitch υποβάθμισε την Ελλάδα από το επίπεδο Α στο Α- [11]
20 Νοεμβρίου 2009	Κατατέθηκε στη βουλή ο προϋπολογισμός για το 2010 [14]
30 Νοεμβρίου 2009	Ο Αντώνης Σαμαράς εκλέγεται νέος πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας [110]
8 Δεκεμβρίου 2009	Ο οίκος αξιολόγησης Fitch υποβάθμισε την Ελλάδα από το επίπεδο Α- στο ΒΒΒ+ [16]
16 Δεκεμβρίου 2009	Ο οίκος αξιολόγησης Standard and Poor’s υποβάθμισε την Ελλάδα από το επίπεδο Α- στο ΒΒΒ+ [17]
23 Δεκεμβρίου 2009	Ο οίκος αξιολόγησης Moody’s υποβάθμισε την Ελλάδα από το επίπεδο Α1 στο A2 [18]
24 Δεκεμβρίου 2009	Ψηφίστηκε ο προϋπολογισμός για το 2010[111]
8 Ιανουαρίου 2010	Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκδίδει έκθεση σχετικά με τα Στατιστικά Στοιχεία του Χρέους και του Ελλείμματος της Ελληνικής Κυβέρνησης, στην οποία επισημαίνονται προβλήματα «σκόπιμης εσφαλμένης αναφοράς δεδομένων» και διατυπώνει επιπλέον αμφιβολίες για την ακρίβεια των στοιχείων πέραν της τελευταίας αναθεώρησης της 20 Οκτωβρίου 2009.[112]
21 Ιανουαρίου 2010	Το spread των 10ετών ομολόγων ξεπέρασε τις 300 μονάδες [113]
26 Ιανουαρίου 2010	Διεξάγεται το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ στο Νταβός. Ο Έλληνας πρωθυπουργός δέχεται πιέσεις για λήψη μέτρων[23][24]
9 Φεβρουαρίου 2010	Ανακοινώνεται το πρώτο πακέτο μέτρων που αφορά τον δημόσιο τομέα[25]
10 Φεβρουαρίου 2010	Μεγάλη απεργία της ΑΔΕΔΥ[26]
3 Μαρτίου 2010	Ανακοινώνεται δεύτερο μεγαλύτερο πακέτο οικονομικών μέτρων[27]
5 Μαρτίου 2010	Πραγματοποιείται μεγάλη απεργιακή συγκέντρωση στην Αθήνα
9 Απριλίου 2010	Ο οίκος αξιολόγησης Fitch υποβάθμισε την Ελλάδα από το επίπεδο ΒΒΒ+ στο ΒΒΒ-[114]
22 Απριλίου 2010	Ο οίκος αξιολόγησης Moody’s υποβάθμισε την Ελλάδα από το επίπεδο Α2 στο A3[115]
23 Απριλίου 2010	Η Ελλάδα προσφεύγει στον μηχανισμό στήριξης που συγκροτούν από κοινού το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. [1]
27 Απριλίου 2010	Ο οίκος αξιολόγησης Standard & Poor's υποβάθμισε την Ελλάδα από το επίπεδο ΒΒΒ+ στο ΒΒ+[116]
28 Απριλίου 2010	Το spread των 10ετών ομολόγων ξεπέρασε τις 1000 μονάδες [21][22]
2 Μαΐου 2010	Ανακοινώθηκαν τα μέτρα σκληρής λιτότητας που επέβαλε στην Ελλάδα η τρόικα ΔΝΤ, ΕΕ και ΕΚΤ[29]
5 Μαΐου 2010	Κηρύσσεται πανελλαδική 24ωρη απεργία. Πραγματοποιείται ογκώδης πορεία στην Αθήνα που αμαυρώνεται από τον θάνατο τριών εργαζομένων στο υποκατάστημα της τράπεζας Marfin, στην οδό Σταδίου[117]
6 Μαΐου 2010	Ψηφίστηκε από τη βουλή το μνημόνιο που υπέγραψε η κυβέρνηση με την Ε.Ε. και το ΔΝΤ για τα μέτρα που θα ληφθούν, προκειμένου να ενεργοποιηθεί ο μηχανισμός στήριξης. Υπερψηφίστηκε από τους βουλευτές του ΠΑΣΟΚ, του ΛΑΟΣ και τη βουλευτή της ΝΔ Ντόρα Μπακογιάννη. Από την πλευρά του ΠΑΣΟΚ διαφοροποιήθηκαν τρεις βουλευτές (Γιάννης Δημαράς, Σοφία Σακοράφα και Βασίλης Οικονόμου) οι οποίοι διεγράφησαν από την κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος που απέμεινε πλέον με 157 βουλευτές.[118][119][120]
8 Μαΐου 2010	Υπογράφηκε η Δανειακή σύμβαση μεταξύ Ελλάδας και κρατών μελών της ΕΕ [121]
10 Μαΐου 2010	Υπογράφηκε η αντίστοιχη σύμβαση μεταξύ Ελλάδας και ΔΝΤ[122]
14 Ιουνίου 2010	Ο οίκος αξιολόγησης Moody’s υποβάθμισε την Ελλάδα κατά τέσσερις βαθμίδες από το επίπεδο Α3 σε Βa1[123][124]
18 Νοεμβρίου 2010	Κατατέθηκε στη βουλή ο προϋπολογισμός για το 2011 [125]
9 Δεκεμβρίου 2010	Κατατέθηκε στη βουλή το πολυνομοσχέδιο για τα εργασιακά και τις ΔΕΚΟ.[126]
15 Δεκεμβρίου 2010	Ψηφίστηκε το πολυνομοσχέδιο για τα εργασιακά και τις ΔΕΚΟ. Διαφοροποιήθηκε ο βουλευτής Βαγγέλης Παπαχρήστος, ο οποίος διεγράφη από την κοινοβουλευτική ομάδα του ΠΑΣΟΚ, η οποία απέμεινε πλέον με 156 βουλευτές.[127]
23 Δεκεμβρίου 2010	Ψηφίστηκε ο προϋπολογισμός για το 2011 [128]
14 Ιανουαρίου 2011	Ο οίκος αξιολόγησης Fitch υποβάθμισε την Ελλάδα από το επίπεδο ΒΒΒ- στο ΒΒ+ [129]
7 Μαρτίου 2011	Ο οίκος αξιολόγησης Moody’s υποβάθμισε την Ελλάδα κατά τρεις βαθμίδες από το επίπεδο Ba1 στο Β1[130]
12 Μαρτίου 2011	Απόφαση συνόδου κορυφής της ΕΕ για επιμήκυνση του χρόνου αποπληρωμής του δανείου του Μαΐου 2010, κατά 7,5 χρόνια και μείωση επιτοκίου κατά 1%[131]
29 Μαρτίου 2011	Ο οίκος αξιολόγησης Standard & Poor's υποβάθμισε την Ελλάδα από το επίπεδο ΒΒ+ στο ΒΒ- [132]
9 Μαΐου 2011	Ο οίκος αξιολόγησης Standard & Poor's υποβάθμισε την Ελλάδα από το επίπεδο ΒΒ- στο Β [133]
20 Μαΐου 2011	Ο οίκος αξιολόγησης Fitch υποβάθμισε την Ελλάδα από το επίπεδο ΒΒ+ στο Β+ [134]
25 Μαΐου 2011	Πρώτη συγκέντρωση των «αγανακτισμένων» στην Ελλάδα[135][136]
1 Ιουνίου 2011	Ο οίκος αξιολόγησης Moody’s υποβάθμισε την Ελλάδα από το επίπεδο B1 στο Caa1[137][138]
3 Ιουνίου 2011	Ο κινεζικός οίκος αξιολόγησης Dagong υποβάθμισε την Ελλάδα από το επίπεδο ΒΒ στο CCC[139]
9 Ιουνίου 2011	Κατατέθηκε στη βουλή το μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα δημοσιονομικής στρατηγικής 2011-2014[140]
14 Ιουνίου 2011	Ο οίκος αξιολόγησης Standard & Poor's υποβάθμισε την Ελλάδα κατά τρεις βαθμίδες από το επίπεδο Β στο CCC[141] Την ίδια μέρα ανεξαρτητοποιήθηκε ο βουλευτής του ΠΑΣΟΚ Γιώργος Λιάνης. Η κοινοβουλευτική ομάδα του κυβερνώντος κόμματος απέμεινε με 155 βουλευτές[142]
15 Ιουνίου 2011	Ξεκίνησε η συζήτηση στη βουλή για το μεσοπρόθεσμο. Την ίδια στιγμή πραγματοποιείται ογκώδης διαδήλωση πολιτών έξω από τη βουλή
16 Ιουνίου 2011	Παραιτήθηκαν δύο βουλευτές του ΠΑΣΟΚ, οι Γιώργος Φλωρίδης και Έκτορας Νασιώκας. Την ίδια μέρα 21 βουλευτές του ΠΑΣΟΚ ζήτησαν σύγκληση της κοινοβουλευτικής ομάδας του κόμματος, η οποία κατέληξε σε απόφαση για ανασχηματισμό.
17 Ιουνίου 2011	Ανακοινώνεται ο ανασχηματισμός. Νέος υπουργός οικονομικών αναλαμβάνει ο Ευάγγελος Βενιζέλος [143]
28 Ιουνίου 2011	Πραγματοποιούνται ογκώδεις διαδηλώσεις έξω από τη βουλή που αντιμετωπίζονται βίαια από την αστυνομία που εφαρμόζει άγρια καταστολή.
29 Ιουνίου 2011	Ψηφίστηκε το μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα με 155 ψήφους υπέρ (154 ψήφοι από το ΠΑΣΟΚ και 1 από την ΝΔ).[144] Απ’ την πλευρά του ΠΑΣΟΚ το καταψήφισε ο βουλευτής Παναγιώτης Κουρουμπλής ο οποίος διεγράφη, με αποτέλεσμα η κοινοβουλευτική ομάδα του ΠΑΣΟΚ να απομείνει με 154 βουλευτές.[145] Ογκώδεις διαδηλώσεις πραγματοποιούνται για δεύτερη μέρα έξω από τη βουλή που διαλύονται βίαια από ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις
13 Ιουλίου 2011	Ο οίκος αξιολόγησης Fitch υποβάθμισε την Ελλάδα κατά τρεις βαθμίδες από το επίπεδο Β+ στο CCC[146]
20 Ιουλίου 2011	Ανακοινώθηκαν οι 27 οργανισμοί του δημοσίου που θα κλείσουν ή θα συγχωνευτούν μέχρι τις 5 Αυγούστου[147]
21 Ιουλίου 2011	Η σύνοδος κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατέληξε σε συμφωνία νέας δανειοδότησης της Ελλάδας, ύψους 158 δις Ευρώ[61]
25 Ιουλίου 2011	Ο οίκος αξιολόγησης Moody’s υποβάθμισε την Ελλάδα κατά τρεις βαθμίδες από το επίπεδο Caa1 στο Ca θέτοντας την Ελλάδα στο τελευταίο σκαλί της διεθνούς λίστας αξιολογήσεων[148]
27 Ιουλίου 2011	Ο οίκος αξιολόγησης Standard & Poor's υποβάθμισε την Ελλάδα από το επίπεδο CCC στο CC θέτοντας την Ελλάδα στο τελευταίο σκαλί της διεθνούς λίστας αξιολογήσεων[149]
8 Αυγούστου 2011	Ο Γενικός δείκτης του Χρηματιστηρίου Αθηνών πέφτει κάτω από τις 1.000 μονάδες, για πρώτη φορά από από τις 7 Ιανουαρίου του 1997[150]
17 Αυγούστου 2011	Η Ελλάδα προχωρά σε διμερή συμφωνία με την Φινλανδία, παρέχοντάς της εγγυήσεις για να συμμετάσχει στο δεύτερο δάνειο της Ελλάδας[68][67]
25 Αυγούστου 2011	Παραιτήθηκε ο αναπληρωτής υπουργός Ανάπτυξης Χάρης Παμπούκης[151]
2 Σεπτεμβρίου 2011	Αποχώρησε αιφνιδιαστικά το κλιμάκιο της τρόικας μετά τη διαφωνία του με τον υπουργό οικονομικών για την κάλυψη της απόκλισης στα δημοσιονομικά [152]
6 Σεπτεμβρίου 2011	Ο υπουργός οικονομικών Ευάγγελος Βενιζέλος ανακοινώνει νέα έκτακτα συμπληρωματικά μέτρα [153]
10 Σεπτεμβρίου 2011	Πραγματοποιείται η ομιλία του πρωθυπουργού στη ΔΕΘ σε κλίμα έντονων κινητοποιήσεων και αποδοκιμασιών[154]
11 Σεπτεμβρίου 2011	Ο υπουργός οικονομικών Ευάγγελος Βενιζέλος ανακοίνωσε την επιβολή του ειδικού τέλους ακινήτων που θα καταβάλλεται μέσω λογαριασμού της ΔΕΗ [155]
14 Σεπτεμβρίου 2011	Κατατίθεται το τελικό σχέδιο για το ειδικό τέλος ακινήτων. Η επιβάρυνση ανά τετραγωνικό μέτρο είναι έως και διπλάσια απ’ αυτή που είχε ανακοινωθεί αρχικά[156] Σε οργανωμένη άρνηση πληρωμής των έκτακτών φόρων καλούν τους πολίτες τα κόμματα της αριστεράς[157][158]
21 Σεπτεμβρίου 2011	Ανακοινώθηκε η νέα μείωση του αφορολόγητου ορίου στις 5.000 Ευρώ. Επίσης ανακοινώθηκαν περικοπές σε συντάξεις κατά 20% για το ποσό που υπερβαίνει τα 1.200 Ευρώ.[159][160]
2 Οκτωβρίου 2011	Εγκρίθηκαν οι τελικές ρυθμίσεις για την εργασιακή εφεδρεία από το υπουργικό συμβούλιο του ΠΑΣΟΚ[161]
5 Οκτωβρίου 2011	Μεγάλη απεργία της ΑΔΕΔΥ. Πραγματοποιούνται πορείες στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας.[162]
6 Οκτωβρίου 2011	Κατατίθεται στη βουλή το πολυνομοσχέδιο για το νέο βαθμολόγιο-μισθολόγιο του δημοσίου, τις μειώσεις σε κύριες και επικουρικές συντάξεις, τις μειώσεις στο εφάπαξ, την νέα φορολογική κλίμακα και τις αλλαγές στα εργασιακά.[163][164][165]
11 Οκτωβρίου 2011	Ανακοινώνεται ότι κρατικοποιήθηκε η ελληνική τράπεζα Proton Bank, καθώς αιτήθηκε κεφαλαιακή ενίσχυση από το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. Η απόφαση πάρθηκε από τον Υπουργό Οικονομικών έπειτα από απαίτηση της Τράπεζας της Ελλάδος. Ουσιαστικά πρόκειται για την πρώτη κρατικοποίηση που προέκυψε κατά την διάρκεια της κρίσης χρέους.[77]
17 Οκτωβρίου 2011	Παραιτήθηκε ο βουλευτής του ΠΑΣΟΚ Θωμάς Ρομπόπουλος, ο οποίος έγινε ο τρίτος κατά σειρά βουλευτής του κυβερνώντος κόμματος που παραιτήθηκε από την βουλευτική του έδρα.[166]
19 Οκτωβρίου 2011	Γενική απεργία με καθολική συμμετοχή. Πραγματοποιήθηκε μεγαλειώδης διαδήλωση στο σύνταγμα[167]
20 Οκτωβρίου 2011	Ψηφίστηκε το πολυνομοσχέδιο από την κυβερνητική πλειοψηφία, με εξαίρεση το άρθρο 37 που καταψηφίστηκε από την βουλευτή του κυβερνώντος κόμματος Λούκα Κατσέλη, η οποία στη συνέχεια διεγράφη, με αποτέλεσμα η κοινοβουλευτική ομάδα του ΠΑΣΟΚ να απομείνει με 153 βουλευτές.[79][168] Έξω από τη βουλή πραγματοποιήθηκε μεγάλη διαδήλωση που σημαδεύτηκε από σοβαρά επεισόδια που ξεκίνησαν όταν ομάδα κουκουλοφόρων επιτέθηκε κατά διαδηλωτών του ΠΑΜΕ. Η διαδήλωση σκιάστηκε από τον θάνατο ενός διαδηλωτή του ΠΑΜΕ, ο οποίος σύμφωνα με την πρώτη ιατροδικαστική εξέταση, υπέστη έμφραγμα [169][170][171]
27 Οκτωβρίου 2011	Απόφαση συνόδου κορυφής της ΕΕ για κούρεμα του ελληνικού χρέους κατά 50%[172]
28 Οκτωβρίου 2011	Οι εορτασμοί της επετείου της 28ης Οκτωβρίου μετατρέπονται σε πανελλήνια διαδήλωση κατά της κυβερνητικής πολιτικής[173][174]
31 Οκτωβρίου 2011	Ο πρωθυπουργός ανακοινώνει την απόφασή του για διεξαγωγή δημοψηφίσματος με θέμα την νέα δανειακή σύμβαση[87]
1 Νοεμβρίου 2011	Ανεξαρτητοποιήθηκε η βουλευτής του ΠΑΣΟΚ Μιλένα Αποστολάκη, εκφράζοντας την διαφωνία της στην απόφαση του πρωθυπουργού για το δημοψήφισμα.[88]
4 Νοεμβρίου 2011	Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης στη βουλή με 153 ψήφους υπέρ[94]
6 Νοεμβρίου 2011	Στη συνάντησή στο προεδρικό μέγαρο μεταξύ των Γεώργιου Παπανδρέου, Αντώνη Σαμαρά και Κάρολου Παπούλια υπήρξε καταρχήν συμφωνία για κυβέρνηση συνεργασίας.[95]
10 Νοεμβρίου 2011	Ολοκληρώθηκαν οι διεργασίες μεταξύ των κομματικών επιτελείων του ΠΑΣΟΚ, της ΝΔ και του ΛΑΟΣ. Νέος πρωθυπουργός επιλέχτηκε ο Λουκάς Παπαδήμος[97]
11 Νοεμβρίου 2011	Ορκίστηκε η νέα κυβέρνηση του Λουκά Παπαδήμου[98]
24 Ιανουαρίου 2012	Διεξάγεται στη βουλή η ψηφοφορία για το πολυνομοσχέδιο του Υπουργείου Οικονομικών. Πολλά άρθρα καταψηφίζονται από βουλευτές του ΠΑΣΟΚ ενώ η διάταξη που αφορούσε την απελευθέρωση του ωραρίου των φαρμακείων καταψηφίστηκε και από βουλευτές των υπολοίπων κομμάτων της συγκυβέρνησης.[175]
09 Φεβρουαρίου 2012	Κατέληξαν σε συμφωνία οι πολυήμερες συζητήσεις των αρχηγών των κομμάτων της συγκυβέρνησης, για το πακέτο μέτρων που απαιτεί η τρόικα, προκειμένου να προχωρήσει το νέο δανειακό πακέτο και το PSI.[176] Παραιτήθηκε ο υφυπουργός εργασίας Γ. Κουτσούκος[177]
10 Φεβρουαρίου 2012	Παραιτήθηκε η αναπληρώτρια υπουργός Εξωτερικών Μαριλίζα Ξενογιαννακοπούλου[178] Επίσης υπέβαλαν τις παραιτήσεις του οι υπουργοί του ΛΑΟΣ που συμμετείχαν στην συγκυβέρνηση.[179] Παραιτήθηκε από τη βουλευτική του έδρα ο ο βουλευτής Αρτας του ΠΑΣΟΚ Παύλος Στασινός[180]
11 Φεβρουαρίου 2012	Παραιτήθηκαν οι βουλευτές του ΠΑΣΟΚ Π. Ζούνη και Δ. Βαρβαρίγος[181]
12 Φεβρουαρίου 2012	Η Βουλή συζήτησε την πρόταση νόμου για τη συμφωνία του 2ου Μνημονίου («Έγκριση των Σχεδίων Συμβάσεων Χρηματοδοτικής Διευκόλυνσης μεταξύ του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (Ε.Τ.Χ.Σ.), της Ελληνικής Δημοκρατίας και της Τράπεζας της Ελλάδος, του Σχεδίου του Μνημονίου Συνεννόησης μεταξύ της Ελληνικής Δημοκρατίας, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Τράπεζας της Ελλάδος και άλλες επείγουσες διατάξεις για τη μείωση του δημοσίου χρέους και τη διάσωση της εθνικής οικονομίας».) που υπέβαλε η κυβέρνηση Παπαδήμου. Η πρόταση υπερψηφίστηκε τις πρώτες πρωινές ώρες της 13ης Φεβρουάριου από 199 βουλευτές. [107]
13 Φεβρουαρίου 2012	Μετά την ολοκλήρωση της ψηφοφορίας για τα νέα μέτρα που ολοκληρώθηκε τα μεσάνυχτα της Κυριακής 12 Φεβρουαρίου, διεγράφησαν 22 βουλευτές του ΠΑΣΟΚ ,21 της Νέας Δημοκρατίας και 2 του ΛΑΟΣ που διαφοροποιήθηκαν από την απόφαση του κόμματός τους.[107] Ακολούθησαν οι παραιτήσεις των βουλευτών του ΠΑΣΟΚ Μ. Τσόκλη και Α. Λαφαζάνη (13-02) από τις βουλευτικές τους έδρες, Την προηγούμενη μέρα είχε προηγηθεί η παραίτηση του βουλευτή της ΝΔ, Ν. Λέγκα (12-02)[182][183]

Οι αντιδράσεις

Μετά την ανακοίνωση του δεύτερου πακέτου μέτρων που ανακοινώθηκε στις 3 Μαρτίου, ξέσπασαν μεγάλες αντιδράσεις και διοργανώθηκαν διαδηλώσεις. Σε διαδήλωση στις 5 Μαρτίου στην Αθήνα, χτυπήθηκε από τις αστυνομικές δυνάμεις ο αγωνιστής της αριστεράς και αντιστασιακός Μανώλης Γλέζος^[9]. Στις 11 Μαρτίου κηρύχθηκε πανελλαδική απεργία και διοργανώθηκαν μεγάλες πορείες σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας. Μεγάλη Πανελλαδική απεργία κηρύχθηκε επίσης την Πέμπτη 29 Απριλίου. Οι εκδηλώσεις της πρωτομαγιάς ήταν οι πιο μαζικές των τελευταίων ετών με μεγάλη συγκέντρωση του Π.Α.Μ.Ε. στην πλατεία Συντάγματος και των υπολοίπων συνδικαλιστικών οργανώσεων στην πλατεία Κλαυθμώνος. Η πιο μαζική απεργία ήταν αυτή που κηρύχθηκε στις 5 Μαΐου και οδήγησε σε ογκώδες συλλαλητήριο στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας που είχε τραγική κατάληξη με τρία θύματα που βρήκαν τον θάνατο μέσα στην τράπεζα της οδού Σταδίου όπου εργάζονταν.

Οι διαδηλώσεις της 5ης Μαρτίου

Το δεύτερο πακέτο μέτρων που ανακοίνωσε η Κυβέρνηση, στις 3 Μαρτίου και προέβλεπε μέτρα αυστηρής λιτότητας, έφερε την αντίδραση του κόσμου, των συνδικαλιστικών οργανώσεων και των άλλων κομμάτων. Τα κόμματα της Αριστεράς κάλεσαν τον κόσμο σε κινητοποιήσεις^[10], η ΑΔΕΔΥ κάλεσε σε συλλαλητήριο στις 4 Μαρτίου^[11], το Π.Α.Μ.Ε. σε γενική Απεργία για τις 5 Μαρτίου^[12],ενώ η ΓΣΕΕ προειδοποίησε για κινητοποιήσεις^[13] και προκήρυξε Πανελλαδική Στάση Εργασίας από το μεσημέρι μέχρι την λήξη της βάρδιας στις 5 Μαρτίου.

Στις 5 Μαρτίου, πραγματοποιήθηκαν συγκεντρώσεις όπου πλήθος κόσμου έδωσε το παρόν. Οι κινητοποιήσεις σημαδεύτηκαν από δύο γεγονότα με πρωταγωνιστές τον πρόεδρο της ΓΣΕΕ, Γιάννη Παναγόπουλο και τον αγωνιστή της Αριστεράς Μανώλη Γλέζο. Ο Παναγόπουλος, που βρισκόταν στην συγκέντρωση στην πλατεία Συντάγματος, δέχθηκε επίθεση από ομάδα διαδηλωτών, που του επιτέθηκαν με αυγά, τη στιγμή που ετοιμαζόταν να ξεκινήσει την ομιλία του, του τράβηξαν τα ρούχα και τον τραυμάτισαν ελαφρά. ^[14] Η ΓΣΕΕ κατηγόρησε για την επίθεση την Κομμουνιστικής Οργάνωσης Ελλάδας (ΚΟΕ), η οποία αποτελεί συνιστώσα του ΣΥΡΙΖΑ. Ο τελευταίος, έκανε λόγο για συκοφαντία, ενώ η ΚΟΕ αρνήθηκε πως είχε σχέση με το περιστατικό.^[15]

Λίγο αργότερα, άνδρες των ΜΑΤ χρησιμοποίησαν χημικά εναντίον ομάδας του ΣΥΡΙΖΑ, που ετοιμαζόταν να αναρτήσει πανό κοντά στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη. Ανάμεσα στους διαδηλωτές βρισκόταν και ο Μανώλης Γλέζος, ο οποίος δέχθηκε στο πρόσωπο τα χημικά, με αποτέλεσμα να αντιμετωπίσει αναπνευστικά προβλήματα και να λιποθυμήσει και τελικά να μεταφερθεί στον Ευαγγελισμό.^[14][16] Το περιστατικό προκάλεσε την έντονη αντίδραση των κομμάτων.^[14] Αργότερα, συνδικαλιστές της Αστυνομίας επισκέφτηκαν τον Μανώλη Γλέζο στο νοσοκομείο και του ζήτησαν συγγνώμη.^[15] Σημειώθηκαν ακόμα και διάφορα άλλα μικροεπεισόδια.^[14]

Οι εκδηλώσεις της Πρωτομαγιάς

Την Πρωτομαγιά πραγματοποιήθηκαν διάφορες εκδηλώσεις στο κέντρο της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης και άλλων μεγάλων πόλεων. Το κλίμα ήταν επηρεασμένο από τις οικονομικές εξελίξεις, ενώ διάφορα επεισόδια πραγματοποιήθηκαν στην Αθήνα ^[17] και στη Θεσσαλονίκη^[18], ανάμεσα τους και ο προπηλακισμός του πρώην προέδρου της Βουλής Απόστολου Κακλαμάνη,στην οδό Κοραή από ομάδα διαδηλωτών, που τον περικύκλωσαν και τον εξύβρισαν. ^[19] Η ΓΣΕΕ πραγματοποίησε στην Αθήνα εκδηλώσεις στην πλατεία Κλαυθμώνος^[20] ενώ το ΠΑΜΕ οργάνωσε στην Αθήνα πορεία από την πλατεία Συντάγματος προς την Αμερικανική Πρεσβεία^[21] Την επόμενη ημέρα, η Κυβέρνηση ανακοίνωσε τα μέτρα για την ένταξη στο πρόγραμμα στήριξης του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ψήφισή τους θα γινόταν στις 6 Μαΐου, ενώ η ΓΣΕΕ, η ΑΔΕΔΥ και το ΠΑΜΕ είχαν ήδη ανακοινώσει Πανελλαδική Απεργία για την προηγούμενη μέρα, 5 Μαΐου.

Η μεγάλη απεργία της 5ης Μαΐου

Στις 5 Μαΐου κηρύχθηκε πανελλαδική απεργία κατά των νέων μέτρων λιτότητας και την εμπλοκή της Ελλάδας στο ΔΝΤ, στην οποία συμμετείχαν όλες οι μεγάλες συνδικαλιστικές οργανώσεις της χώρας και είχε πολύ μεγάλη συμμετοχή, με την ΓΣΕΕ να κρίνει, από πλευρά συμμετοχής, την απεργία ως απόλυτα επιτυχημένη^[22]. Παράλληλα διοργανώθηκαν πορείες σε όλες τις μεγάλες πόλεις. Η πορεία της Αθήνας ήταν μία από τις μεγαλύτερες που έχει καταγραφεί στην Ελλάδα στην πρόσφατη ιστορία της, με τον αριθμό των διαδηλωτών να εκτιμάται μεταξύ 120.000 και 150.000. Μεγάλη διαδήλωση έγινε στην Θεσσαλονίκη, όπου σημειώθηκε ένταση μεταξύ διαδηλωτών και αστυνομίας, ενώ ογκώδεις διαδηλώσεις πραγματοποιήθηκαν και σε άλλες πόλεις της Περιφέρειας, με χιλιάδες κόσμο να διαδηλώνει, ενώ διάφορα επεισόδια διαδραματίστηκαν με αντιεξουσιαστές.^[23][24]

Δυστυχώς όμως, η πορεία της Αθήνας σημαδεύτηκε από τον θάνατο τριών εργαζομένων, της Παρασκευής Ζούλια, 35 ετών, της Αγγελικής Παπαθανασοπούλου (εγκύου στον 4ο μήνα), 32 ετών, και του Επαμεινώνδα Τσακάλη, 36 ετών. Οι τρεις αυτοί εργαζόμενοι βρήκαν τραγικό θάνατο, όταν τρία άτομα έσπασαν το τζάμι της εισόδου, πέταξαν μέσα μία μολότωφ και αμέσως μετά ένα μπουκάλι με βενζίνη μέσα στο κτίριο της τράπεζας Marfin Bank στην οδό Σταδίου, όπου εργάζονταν, με αποτέλεσμα να ξεσπάσει πυρκαγιά. ^{[25] [26]} Όπως διαπιστώθηκε, και οι τρεις δεν κατάφεραν να βγουν έξω εγκαίρως και πέθαναν από ασφυξία που προκλήθηκε από τις αναθυμιάσεις και τον πυκνό καπνό που είχε τυλίξει όλο το κτίριο.^[27][28] Το γεγονός έγινε πρώτο θέμα στα ξένα μέσα μαζικής ενημέρωσης.^[29] Όταν ο Ανδρέας Βγενόπουλος επισκέφτηκε την τράπεζα λίγες ώρες μετά τον εμπρησμό, δέχτηκε αποδοκιμασίες από το συγκεντρωμένο πλήθος. ^{[30] [31]}

Την ίδια μέρα, η Ομοσπονδία Τραπεζοϋπαλληλικών Οργανώσεων Ελλάδος, κήρυξε 24ωρη απεργία για την επομένη (6 Μαΐου 2010), με αφορμή το συμβάν των τριών νεκρών της Marfin. Η ΟΤΟΕ σε ανακοίνωσή της, επέρριψε την ηθική ευθύνη για τον εμπρησμό στην «...ασκούμενη πολιτική, στην επιχειρησιακή στάση της αστυνομίας αλλά και στις διοικήσεις των τραπεζών που εμποδίζουν τη συμμετοχή των εργαζομένων στις κινητοποιήσεις, ενώ με την ανευθυνότητά τους δεν λαμβάνουν εγκαίρως όλα τα απαραίτητα μέτρα ασφαλείας...» ^[32] καταλογίζοντας στην διοίκηση της τράπεζα ευθύνες για ελλιπή πυροπροστασία και για την παρουσία προσωπικού στο υποκατάστημα ενώ εξελισσόταν η διαδήλωση και γνωρίζοντας ότι οι τράπεζες αποτελούν συχνά στόχο επίθεσης.^{[33] [34]} Η διοίκηση της τράπεζας με ανακοίνωση - απάντηση κατηγόρησε την ΟΤΟΕ πως «...αφιέρωσε τρεις μόνον γραμμές εναντίον των απάνθρωπων δολοφόνων και όλο το υπόλοιπο κείμενο εναντίον της κακιάς εργοδοσίας για δήθεν έλλειψη μέτρων ασφαλείας...», ενώ καταδίκασε και αυτή τα γεγονότα. ^[35]

Το πόρισμα που συνέταξε ο τεχνικός επιθεωρητής του Υπουργείου Εργασίας^[36] καταλογίζει στην τράπεζα παραλείψεις στα μέτρα πυρασφάλειας και στην εκπαίδευση του προσωπικού. Αναφέρεται πως η έξοδος κινδύνου ήταν κλειδωμένη και πως για να ανοίξει ήταν απαραίτητη η χρήση τηλεχειριστήριου, το οποίο βρισκόταν σε άλλο χώρο. Μία εργαζόμενη κατέθεσε πως είχε γίνει μία φορά επίδειξη χρήσης των πυροσβεστήρων, και μία άλλη πως είχαν διανεμηθεί στο προσωπικό ενημερωτικά φυλλάδια για θέματα πυροπροστασίας. Όλοι οι εργαζόμενοι κατέθεσαν πως δεν είχε γίνει ποτέ άσκηση εκκένωσης του κτιρίου. Επίσης το υποκατάστημα δεν διέθετε το απαιτούμενο από το νόμο πιστοποιητικό πυρασφάλειας.

Την ίδια στιγμή, μπροστά από την Βουλή, ένα πλήθος διαδηλωτών επιχείρησε να εισβάλει στο κτήριο όπου διεξαγόταν συζήτηση για τα μέτρα, την ώρα που στο σημείο είχε φτάσει η ομάδα των διαδηλωτών του ΠΑΜΕ. Εντός της Βουλής, ο Λαϊκός Ορθόδοξος Συναγερμός κατηγόρησε το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας πως αυτό κάλεσε τους διαδηλωτές να εισβάλουν στην Βουλή και να την κάψουν. Το ΚΚΕ κατήγγειλε μηχανισμούς προβοκάτσιας, με σκοπό την συκοφάντησή του, λέγοντας πως «...Ομάδα προβοκατόρων αρπάζοντας σημαίες του ΠΑΜΕ επιχείρησε με συνθήματα και ενέργειες να παρασύρει διαδηλωτές σε έκτροπα, ώστε να συκοφαντηθεί το ΚΚΕ και το ΠΑΜΕ...», ενώ «...Η άμεση παρέμβαση της περιφρούρησης της διαδήλωσης, τους αφόπλισε και τους απομόνωσε, ενώ τα μεγάφωνα της διαδήλωσης τους κατήγγειλαν...». ^[37]

Το απόγευμα ομάδες των ΜΑΤ και Ομάδα Δ μπήκαν στο Στέκι Μεταναστών, Τσαμαδού 13 στα Εξάρχεια, με αποτέλεσμα να γίνουν υλικές ζημιές αλλά και να τραυματιστούν παρευρισκόμενοι, από τους οποίους η μία κοπέλα, μέλος του Δικτύου, τραυματίστηκε σοβαρά (χωρίς να γίνουν συλλήψεις).^[38] Τα ΜΑΤ εισέβαλαν και στην κατοικία της Ιωάννα Μανούσακα (γυναίκα του μουσικού-συνθέτη Βασίλη Βασιλάτου), σπάζοντας την εξώπορτα, μόλις αυτή επέστρεψε από την πορεία και την ξυλοκόπησαν χωρίς να την συλλάβουν. ^[39]

Με αφορμή τις κινητοποιήσεις της 5ης Μαΐου, διάφορες χώρες (ΠΓΔΜ, Βουλγαρία, Αγγλία, Ρουμανία, Γαλλία) εξέδωσαν ταξιδιωτικές οδηγίες προειδοποιώντας τους πολίτες που θέλουν να ταξιδέψουν ή βρίσκονται ήδη στην Ελλάδα. ^{[40] [41]} Η Βουλγαρία πέρα της ταξιδιωτικής οδηγίας ακύρωσε σιδηροδρομικές συνδέσεις προς την Ελλάδα. ^[42]

Αρκετοί βουλευτές με αφορμή τον προπηλακισμό του Απόστολου Κακλαμάνη την πρωτομαγιά, αλλά και το πρωτοφανές κλίμα φόβου που επικράτησε μέσα στην βουλή στην απεργία της 5ης-Μαϊου-2010, ζήτησαν πρόσθετη προστασία-περιφρούρησης της βουλής από την ΕΛ.ΑΣ σε περίπτωση παρόμοιων περιστάσεων. Μάλιστα ο βουλευτής της Ν.Δ. Μιλτιάδης Βαρβιτσιώτης, την 5η Μαΐου 2010, εγκατέλειψε το βουλευτικό του αυτοκίνητο και αναγκάστηκε να κυκλοφορεί με ένα συμβατικό Smart, ώστε να μην γίνεται αντιληπτός από τους διαδηλωτές. ^[43]

Από το Μάιο έως και τον Νοέμβριο του 2011 πραγματοποιήθηκαν στην Ελλάδα σειρά διαδηλώσεις αντικυβερνητικών κινητοποιήσεων σε δεκάδες πόλεις της Ελλάδας, συμπεριλαμβανομένου ενός κινήματος ανταπόκρισης στο ισπανικό κίνημα των «Αγανακτισμένων», ενάντια στα οικονομικά μέτρα που εξήγγειλε η κυβέρνηση σε συμφωνία με εξωτερικούς πιστωτές, που αποφασίστηκαν ως αποτέλεσμα της κρίσης εξυπηρέτησης του χρέους. Στις συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις των «Αγανακτισμένων» κύριο και κοινό γνώρισμα των διαδηλώσεων ήταν ο ειρηνικός χαρακτήρας και η απουσία επιμέρους κομματικών ταυτοτήτων^[1], αλλά ταυτόχρονα έλαβαν χώρα και περισσότερο συνηθισμένες κινητοποιήσεις από συνδικαλιστικούς φορείς και πολιτικές ομάδες, συνοδευόμενες ορισμένες φορές από γενικές απεργίες ή / και συγκρούσεις διαδηλωτών με την Αστυνομία.

Νέο στοιχείο της περιόδου όμως υπήρξε το κίνημα των «Αγανακτισμένων», κατά τη διάρκεια των καθημερινών κινητοποιήσεων του οποίου διεξάγονταν άτυπες λαϊκές συνελεύσεις, με αιτήματα άμεσης δημοκρατίας, καθώς και πρακτικά και ψηφίσματα δημοσίως προσβάσιμα από το Διαδίκτυο^[2][3][4]. Βουλευτές ή ηγέτες των κομμάτων της Βουλής εκφράστηκαν απαξιωτικά για τις διαδηλώσεις^[5][6]. Εξαιτίας του γεγονότος ότι οι διαδηλώσεις των «Αγανακτισμένων» ξεκίνησαν κυρίως μέσω της ιστοσελίδας κοινωνικής δικτύωσης Facebook, το φαινόμενο πήρε το όνομα «Ο Μάης του Facebook»^[7]. Άλλο όνομα που δόθηκε στο φαινόμενο ήταν και «Το κίνημα της πλατείας»^[8]. Ένα χαρακτηριστικό των κινητοποιήσεων ήταν οι αποδοκιμασίες και ορισμένες φορές οι προπηλακισμοί σε βάρος πολιτικών όλων των κομμάτων. Μεταξύ άλλων, από το ΠΑΣΟΚ αποδοκιμάστηκαν η Σούλα Μερεντίτη, ο Αλέκος Αθανασιάδης, ο Θανάσης Γικόνογλου^[9] και ο Νίκος Τσώνης, από τη Νέα Δημοκρατία ο Κωστής Χατζηδάκης (που ξυλοκοπήθηκε), ο Γιώργος Βουλγαράκης, ο Μάξιμος Χαρακόπουλος, ο Κώστας Τζαβάρας και ο Αλέξανδρος Καχριμάνης^[10], από το ΚΚΕ η Λιάνα Κανέλλη^[11] και από τον ΛΑΟΣ ο Θάνος Πλεύρης.^[12]

Συνεχιζόμενες κινητοποιήσεις

Ο πρώτος γύρος κινητοποιήσεων, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, ξεκίνησε αμέσως μετά την πρώτη εξαγγελία για λήψη μέτρων που έγινε στις 3 Μαρτίου 2010. Στη διαδήλωση στις 5 Μαρτίου 2010 στην Αθήνα, χτυπήθηκαν ο πρόεδρος της ΓΣΕΕ Γιάννης Παναγόπουλος από διαδηλωτές ενώ ο πολιτικός Μανώλης Γλέζος ψεκάστηκε με χημικά στο πρόσωπο από την Αστυνομία^[13][14][15]. Οι απεργίες και διαδηλώσεις επαναλήφθηκαν 11 Μαρτίου και 29 Απριλίου. Οι εκδηλώσεις της Πρωτομαγιάς ήταν οι πιο μαζικές των τελευταίων ετών με μεγάλη συγκέντρωση του Π.Α.Μ.Ε. στην πλατεία Συντάγματος και των υπολοίπων συνδικαλιστικών οργανώσεων στην πλατεία Κλαυθμώνος^[16][17]. Η πιο μαζική απεργία ήταν αυτή που κηρύχθηκε στις 5 Μαΐου από την ΓΣΕΕ, την ΑΔΕΔΥ και το ΠΑΜΕ, και οδήγησε σε ογκώδες συλλαλητήριο στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας, ενώ τρεις υπάλληλοι της τράπεζας Μαρφίν στο υποκατάστημα της οδού Σταδίου σκοτώθηκαν εξαιτίας εμπρηστικής επίθεσης από τρία άτομα κατά τη διάρκεια του συλλαλητηρίου^[18][19][20].

Οι Κινητοποιήσεις που συνεχίστηκαν σε όλη την διάρκεια του 2010 από όλα τα συνδικάτα, εντάθηκαν πολύ περισσότερο κατά τον Μάιο του 2011 μετά το παράδειγμα της Αραβικής Άνοιξης και των αντίστοιχων κινητοποιήσεων στην Ισπανία.

Κινητοποιήσεις Μαΐου

Εκκινώντας από τη συγκέντρωση της 25ης Μαΐου 2011 πολλές χιλιάδες Ελλήνων «Αγανακτισμένων» διαδήλωσαν ειρηνικά σε πολλές πόλεις της Ελλάδας με σημείο τριβής τα τεκταινόμενα στην ελληνική οικονομία^[21]. Οι διαδηλώσεις συνεχίστηκαν και την επομένη παρά την ξαφνική μπόρα που ξέσπασε στην Αθήνα και τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες κατά τόπους στην ελληνική επικράτεια, χιλιάδες διαδηλωτές για δεύτερη ημέρα συγκεντρώθηκαν για να διαμαρτυρηθούν ειρηνικά σε δεκάδες πόλεις^[22].

Οι συγκεντρώσεις συνεχίστηκαν για αρκετές ημέρες στην Πλατεία Συντάγματος, στον Λευκό Πύργο στη Θεσσαλονίκη και δεκάδες άλλες πόλεις στην Ελλάδα^[23]. Ορισμένοι από τους παρευρισκόμενους προχώρησαν σε διαμαρτυρία διαρκείας, διανυκτερεύοντας σε σκηνές^[24]. Ακολούθησαν δραστηριότητες με έκδοση ψηφίσματος, επιτροπές καθαριότητας, μεταφράσεις κειμένων και ιατρικές υπηρεσίες από ομάδες γιατρών στις εκδηλώσεις της πλ. Συντάγματος, με ποδηλάτες στον Λευκό Πύργο και διαμαρτυρόμενους στην Πλατεία Γεωργίου Α΄ στην Πάτρα^[25], πλήθος κόσμου διαδήλωσε ειρηνικά. Στη διαδήλωση της Αθήνας συμμετείχαν διάφορες ομάδες δράσης όπως «Δεν πληρώνω», Σύνδεσμοι εκπαιδευτικών, ακόμη και σύνδεσμοι μοτοσυκλετιστών^[26]. Επιστολή χαιρετισμό προς τους διαδηλωτές έστειλε ο συνθέτης Μίκης Θεοδωράκης^[27].

Η πέμπτη κατά σειρά ημέρα των διαδηλώσεων, αφενός διακρίθηκε για τον πανευρωπαϊκό χαρακτήρα της και αφετέρου για το πλήθος κόσμου που συνέρρευσε στις πλατείες δεκάδες πόλεων στην Ελλάδα και εκατοντάδων στην Ευρώπη συνολικά, καθώς θεωρήθηκε «η μεγαλύτερη σε όγκο από την έναρξη της διαμαρτυρίας»^[28]. Ανάμεσα στα χαρακτηριστικά των διαδηλώσεων της 29ης Μαΐου 2011 ξεχώρισαν η αύξηση των σκηνών για διανυκτέρευση, η διαμόρφωση ομάδας νομικής υποστήριξης και η λειτουργία ιατρείου στην πλατεία Συντάγματος, και στον Λευκό Πύργο η πρόταση για επέκταση των συγκεντρώσεων στην πλατεία Αριστοτέλους και σε άλλες πλατείες της πόλης^[29]. Επίσης στη Θεσσαλονίκη συγκροτήθηκαν ομάδες εργασίας για την παρουσία στο διαδίκτυο, τον καθαρισμό και την περιφρούρηση, καθώς και ομάδες ασχολούμενες με ειδικά θέματα όπως είναι οι άνεργοι-συμβασιούχοι, καθώς και ζητήματα παιδείας^[30]. Στο Ρέθυμνο, στην Πλατεία Αγνώστου Στρατιώτη οι Ρεθυμνιώτες πρόβαλαν το γνωστό ντοκιμαντέρ Χρεοκρατία^[31]. Στην πλατεία Συντάγματος οργανώθηκαν εκθέσεις φωτογραφίας και γελοιογραφικού σκίτσου^[32].

Στις 31 Μαΐου, έβδομη ημέρα διαδηλώσεων στην πλ. Συντάγματος ήταν μαζική, ενισχυμένη από χιλιάδες πολιτών που ενώθηκαν με τους διαδηλωτές μετά την ομιλία του Μίκη Θεοδωράκη και των πανεπιστημιακών στα Προπύλαια του πανεπιστημίου^[33]. Αρκετοί διαδηλωτές αποκλείοντας τις εξόδους της Βουλής, εμπόδισαν την έξοδο βουλευτών και εργαζομένων, η οποία κατέστη δυνατή μέσω του Εθνικού Κήπου^[34], συνοδεία αστυνομικών δυνάμεων και πυροσβεστών, κάτω από τις αποδοκιμασίες του πλήθους^[35]. Πολλά από τα ΜΜΕ προσπάθησαν να δώσουν χαρακτήρα αμφισβήτησης του ισχύοντος δημοκρατικού πολιτεύματος στο περιστατικό του μπλόκου της Βουλής στην πλ. Συντάγματος, παρουσιάζοντας αντιδράσεις συγκεκριμένων υπουργών και βουλευτών^[36]. Στη Θεσσαλονίκη εκατοντάδες διαδηλωτές διαμαρτυρήθηκαν για το Μνημόνιο, προγραμματίζοντας ταυτόχρονα ποδηλατοδρομία και ενημέρωση και κάλεσμα των κατοίκων της πόλης στη διαμαρτυρία^[37].

Κινητοποιήσεις Ιουνίου

Στη Θεσσαλονίκη έγινε η προγραμματισμένη ποδηλατοδρομία και ενημέρωση πολιτών, ενώ στην Κέρκυρα έγινε νέος αποκλεισμός Ελλήνων και Ευρωπαίων βουλευτών που δειπνούσαν στον Ιστιοπλοϊκό Όμιλο από διαδηλωτές της πλατείας Δημαρχείου. Οι αγανακτισμένοι πολίτες της Κέρκυρας παρέμειναν στον χώρο εξαναγκάζοντας του βουλευτές να φύγουν με τουριστικό σκάφος από τον χώρο^[38].

Οι διαδηλώσεις και άλλες δράσεις συνεχίστηκαν και τις επόμενες ημέρες στις κεντρικές πλατείες πολλών πόλεων της Ελλάδας^{[39][40][41][42][43][44]}.

Την 3η Ιουνίου, στον κύριο όγκο των διαδηλωτών της πλ. Συντάγματος προστέθηκαν περίπου 3.000 διαδηλωτές που προέρχονταν από το συλλαλητήριο του Π.Α.ΜΕ. στην πλατεία Ομονοίας και πορεία 1.700 μοτοσικλετιστών περίπου από την πλατεία Δημαρχείου στο Περιστέρι^[45]. Οι διαδηλώσεις της ενδέκατης ημέρας της 4ης Ιουνίου ξεκίνησαν με συλλαλητήριο κατά των ιδιωτικοποιήσεων που διοργάνωσαν η ΓΣΕΕ η ΑΔΕΔΥ και ομοσπονδίες των εργαζομένων στις ΔΕΚΟ στην πλ. Ομονοίας, με μικρή ωστόσο συμμετοχή^[46]. Στην Πάτρα στην πλ. Γεωργίου Α΄ πέραν της συνέλευσης και άλλων δράσεων, στήθηκε καρναβαλικό άρμα με ομοιώματα του Πάγκαλου και της Μέρκελ^[47]. Στην πλατεία Κλαυθμώνος κορυφώθηκαν συγκεντρώσεις των ΛΟΑΤ με εκδηλώσεις που είχαν ως στόχο την προώθηση του μηνύματος για ισότητα και σεβασμό στη σεξουαλικότητα των ανθρώπων^[48].

Κατά την Κυριακή 5η Ιουνίου, ημέρα Πανευρωπαϊκών κινητοποιήσεων, σύμφωνα με τα ΜΜΕ έγιναν «πρωτοφανείς, οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις των «Αγανακτισμένων» σε όλες, σχεδόν, τις πόλεις της Ελλάδας»^[49][50]. Σύμφωνα με τον διεθνή τύπο, ο οποίος μέτρησε δεκάδες χιλιάδων διαδηλωτές, οι διαδηλώσεις έγιναν ως διαμαρτυρία ενάντια στο πακέτο διάσωσης της ελληνικής οικονομίας και συγκροτήθηκαν από «άνεργους απόφοιτους και αφυπνισμένους πολίτες που έδωσαν το 'παρών' στην πλατεία Συντάγματος»^[51]. Σύμφωνα με τη γενικευμένη εντύπωση διαδικτυακών εκδόσεων ελληνικών εφημερίδων και άλλων ιστοτόπων ειδήσεων εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπων πέρασαν από την πλ. Συντάγματος δίνοντας δυναμικό παρών σε μια ολονύκτια διαμαρτυρία με κεντρικό σημείο αναφοράς τη νεολαία όχι μόνο στην Αθήνα, αλλά επίσης στη Θεσσαλονίκη, την Πάτρα, τη Λαμία, το Ηράκλειο και δεκάδες άλλες πόλεις^[52][53][54].

Στον απόηχο της μεγάλης συγκέντρωσης της 5ης Ιουνίου, μικρό πλήθος ατόμων, περίπου 2.000 άτομα, συγκεντρώθηκαν όχι για να διαδηλώσουν, αλλά κυρίως για να ακούσουν και να συζητήσουν με τον συνταγματολόγο Γ. Κατρούγκαλο και τους οικονομολόγους Γ. Βαρουφάκη, Δ. Καζάκη, Ε. Τσακαλώτο στην «Ημέρα διαβούλευσης και ενημέρωσης για το χρέος». Αναδείχθηκαν προβλήματα συνταγματικότητας της διεθνούς σύμβασης και αναζητήθηκαν δίαυλοι επικοινωνίας με χώρες που αντιμετωπίζουν τα ίδια οικονομικά προβλήματα^[55]. Αναφέρονται, επίσης, δραστηριοποιήσεις σε 53 πόλεις της Ελλάδας^[56]. Σύμφωνα με άλλες εκτιμήσεις, στη συγκέντρωση της πλ. Συντάγματος βρέθηκαν περίπου 10.000 άτομα^[57].

Λαϊκές συνελεύσεις και ψηφίσματα ενόψει του ψηφίσματος του αποκαλούμενου Μνημονίου ήταν τα χαρακτηριστικά των συγκεντρώσεων των «Αγανακτισμένων» έως την 11η Ιουνίου με συρρικνωμένο πλήθος ανθρώπων πανελλαδικά, η στήριξη της γενικής απεργίας, το Πανευρωπαϊκό συλλαλητήριο της 12ης Ιουνίου και η απόφαση για τον αποκλεισμό της Βουλής κατά τη 15η Ιουνίου 2011, ημέρα ψήφισης του Μνημονίου στη Βουλή. Η 10η Ιουνίου ήταν ημέρα διαβούλευσης για συνταγματικά και οικονομικά ζητήματα^[58]. Κατά την 12η Ιουνίου μικρό πλήθος κόσμου συγκεντρώθηκε στην πλ. Συντάγματος ενόψει της πανευρωπαϊκής διαμαρτυρίας. Χιλιάδες, επίσης, διαδηλωτές συγκεντρώθηκαν σε δεκάδες πόλεις της Ελλάδας με διαμαρτυρίες και δρώμενα. Η συγκέντρωση της Θεσσαλονίκης έγινε υπό καταρρακτώδη βροχή^[59][60].

Ογκώδεις διαδηλώσεις στις μεγάλες πόλεις Αθήνα, Θεσσαλονίκη - υπό καταρρακτώδη βροχή - και Πάτρα και μεγάλες κινητοποιήσεις σε δεκάδες πόλεις στην Ελλάδα ήταν ο απολογισμός της 15ης Ιουνίου 2011 από το κίνημα των Αγανακτισμένων, συνδικάτα και πολιτικούς σχηματισμούς^[61]. Βίαια επεισόδια εκδηλώθηκαν στην πλ. Συντάγματος και τους γύρω δρόμους με εκτεταμένη χρήση χημικών από τις δυνάμεις των ΜΑΤ, που προσπάθησαν ανεπιτυχώς να διαλύσουν το συγκεντρωμένο πλήθος. Ορισμένοι πολιτικοί φορείς απέδωσαν τα επεισόδια σε οργανωμένη προβοκάτσια. Στο Διαδίκτυο και τα ΜΜΕ κυκλοφόρησε βίντεο που απεικονίζει αστυνομικούς με πολιτικά να συγκεντρώνουν ρόπαλα δίπλα στα ΜΑΤ. Η Γενική Αστυνομική Διεύθυνση Αθηνών χαρακτήρισε «βάναυση προσβολή για το προσωπικό της αναφορές για δράση κουκουλοφόρων υπό την προστασία των αστυνομικών δυνάμεων»^[62][63]. Ωστόσο μερίδα του ελληνικού Τύπου είχε προβεί κατά καιρούς σε δημοσιεύματα περί αστυνομικών με πολιτική ένδυση οι οποίοι διεισδύουν συστηματικά σε διαδηλώσεις και ορισμένες φορές συλλαμβάνουν συμμετέχοντες^[64]. Στη διαδήλωση αυτή ο δημοσιογράφος Μανώλης Κυπραίος έχασε την ακοή του στα δύο αυτιά από χειροβομβίδα κρότου-λάμψης την οποία έριξαν οι αστυνομικές δυνάμεις σε κοντινή απόσταση. Κατά την προσπάθεια του δημοσιογράφου να μεταβεί πεζός στο νοσοκομείο ξυλοκοπήθηκε από μέλη της αστυνομικής ομάδας ΔΕΛΤΑ^[65][66]. Σύμφωνα με μαρτυρία του ίδιου, ο δημοσιογράφος προσπαθούσε να αποτυπώσει με την φωτογραφική μηχανή περιστατικά αστυνομικής βίας αλλά και την παρουσία κουκουλοφόρων με καδρόνια πίσω από τα ΜΑΤ στο υπουργείο Οικονομικών. Τα ΜΑΤ έριξαν την χειροβομβίδα κρότου-λάμψης αφού νωρίτερα είχε επιδείξει την δημοσιογραφική του ταυτότητα στον διμοιρίτη της ομάδας των ΜΑΤ. Το επεισόδιο καταδικάστηκε από το ΔΣ της ΕΣΗΕΑ και η υπόθεση οδηγήθηκε στον Εισαγγελέα. ^[67]

Πανευρωπαϊκή διαμαρτυρία για τέταρτη φορά πραγματοποιήθηκε στις 19 Ιουνίου.^[68]. Την προηγουμένη, κατά την «Ημέρα Λαϊκής Ενημέρωσης και Διαβούλευσης για την Άµεση ∆ηµοκρατία και το Σύνταγμα» συμμετείχαν σε δημόσια προσπάθεια ανάλυσης της άμεσης δημοκρατίας στη σύγχρονη εποχή επιστήμονες όπως ο Γιώργος Αναστασόπουλος, ο Κώστας Δουζίνας, ο Μανόλης Γλέζος, ο Γιώργος Οικονόμου και ο Σταύρος Σταυρίδης από το εγχείρημα των Ζαπατίστα^[69].

Στις 21 Ιουνίου 2011, ημέρα απόδοσης ψήφου εμπιστοσύνης στην ανασχηματισμένη κυβέρνηση του κυβερνώντος κόμματος (ΠΑΣΟΚ), το κίνημα των Αγανακτισμένων, μαζί με τους απεργούς δημοσίους υπαλλήλους συνέχισαν τις κινητοποιήσεις^[70]. Ωστόσο η κυβέρνηση με τη σύμφωνη γνώμη Ν.Δ. και ΛΑΟΣ εξήγγειλε την ψήφιση του Μεσοπρόθεσμου και του εφαρμοστικού νόμου^[71]. Ένταση σημειώθηκε στην πλατεία Συντάγματος, καθώς αστυνομικές δυνάμεις που κύκλωναν Κοινοβούλιο, έκαναν απρόκλητα χρήση χημικών κατά των διαδηλωτών^[72].

Με τον θεσμό των κατά τόπους γενικών λαϊκών συνελεύσεων περισσότερο εδραιωμένο σε δεκάδες γειτονιές και πλατείες την 22η Ιουνίου 2011 οι διαδηλωτές της πλατείας Συντάγματος υποδέχθηκαν τους Σπαρτιάτες Αγανακτισμένους, οι οποίοι κατέφθασαν μετά από τριήμερη πορεία από τη Σπάρτη προκειμένου να ενωθούν με τους διαδηλωτές της Αθήνας^[73], περπατώντας περισσότερα από 240 χλμ^[74].

Εκπρόσωποι των ομοσπονδιών σωμάτων ασφαλείας από όλη τη χώρα (πυροσβέστες, λιμενικοί και αστυνομικοί εν ενεργεία και συνταξιούχοι) βρέθηκαν κατά την 23η Ιουνίου 2011 στην πλατεία Συντάγματος μετά από πορεία στους δρόμους της Αθήνας, επιδίδοντας κατά τη διάρκεια της διαδήλωσής τους ψήφισμα διαμαρτυρίας τόσο στο Υπουργείο Οικονομικών όσο και στη Βουλή, τόσο για την οικονομική εξαθλίωση των εργαζομένων στα σώματα ασφαλείας, όσο και για τις σημαντικές ελλείψεις σε εξοπλισμό που καθιστούν δυσχερές το έργο τους^[75].

Κινητοποιήσεις 28ης και 29ης Ιουνίου

Κατά την 28η Ιουνίου 2011 πρώτη ημέρα της πανελλήνιας απεργίας και κινητοποιήσεων της ΓΣΕΕ και της ΑΔΕΔΥ, πλήθος εργαζόμενου κόσμου κατέφθασε στην Αθήνα με λεωφορεία προκειμένου να συμμετάσχει στις κινητοποιήσεις^[76][77]. Ογκώδεις διαδηλώσεις έγιναν σε όλες τις μεγάλες πόλεις της χώρας^[78]. Μετά τις πορείες της ΑΔΕΔΥ και του ΠΑΜΕ, κι ενώ οι Αγανακτισμένοι είχαν καλέσει πολυπληθή συγκέντρωση στην πλατεία Συντάγματος με στόχο τον αποκλεισμό της Βουλής κατά την ώρα της ψηφοφορίας περί του Μεσοπρόθεσμου Προγράμματος, συνέβησαν βίαια περιστατικά τα οποία χαρακτηρίστηκαν προβοκάτσια από οργανωμένες ομάδες απροσδιόριστης ταυτότητας^[79][80], με πιθανό στόχο την επέμβαση της Αστυνομίας και την εκκένωση ουσιαστικά της πλατείας ενόψει της ψήφισης. Αποτέλεσμα ήταν η εκτεταμένη χρήση χημικών και χειροβομβίδων κρότου-λάμψης από διμοιρίες των ΜΑΤ που ώθησε μεγάλο τμήμα του πλήθους των διαδηλωτών σε περιφερειακούς δρόμους γύρω από την πλατεία^[81]. Η γενικευμένη χρήση ασφυξιογόνων και βομβίδων κρότου-λάμψης συνεχίστηκε και κατά τη διάρκεια της προγραμματισμένης μουσικής εκδήλωσης, μετά την απογευματινή πορεία του ΠΑΜΕ και της πορείας των μοτοσικλετιστών που έφτασαν στην πλ. Συντάγματος από άλλες πόλεις, με προφανή στόχο τη διάλυση του συγκεντρωμένου πλήθους το μεγαλύτερο τμήμα του οποίου επιθυμούσε να διαδηλώσει ειρηνικά, αλλά και την εκδίωξη του πυρήνα των «Αγανακτισμένων»^[82][83].

Στις 29 Ιουνίου η Βουλή ενέκρινε το Μεσοπρόθεσμο σχέδιο με 155 βουλευτές να ψηφίζουν υπέρ (154 του ΠΑΣΟΚ και 1 της ΝΔ), 138 κατά και 5 να δηλώνουν «παρών». Κατόπιν αυτού, διαγράφηκε από την κοινοβουλευτική ομάδα του ΠΑΣΟΚ ο Παναγιώτης Κουρουμπλής, ο μοναδικός βουλευτής του κυβερνώντος κόμματος που καταψήφισε το Μεσοπρόθεσμο, καθώς επίσης και η Έλσα Παπαδημητρίου από τη ΝΔ, επειδή ψήφισε υπέρ του Μεσοπρόθεσμου. Ο βουλευτής Κοζάνης του ΠΑΣΟΚ Αλέκος Αθανασιάδης ψήφισε υπέρ του Μεσοπρόθεσμου προγράμματος παρόλο που είχε εκφράσει νωρίτερα έντονες αντιρρήσεις. Όταν βγήκε πεζός έξω από την βουλή δέχτηκε προπηλακισμούς και επίθεση από διαδηλωτές στην οδό Βουκουρεστίου. Ο Αθανασιάδης σε τοπικό κανάλι της Κοζάνης δήλωσε ότι ψήφισε υπέρ κάτω από απειλές: «Δέχθηκα απειλητικά τηλεφωνήματα ακόμη κι από το εξωτερικό: Μην τολμήσεις να ψηφίσεις "όχι", γιατί θα σε βρουν στο χαντάκι»^[84][85][86]. Η Λιάνα Κανέλλη διαπληκτίστηκε με τους διαδηλωτές και δέχτηκε επίθεση με γιαούρτι λίγο πριν εισέλθει στην Βουλή για την ψηφοφορία^[87].

Την ίδια στιγμή έλαβαν χώρα επεισόδια στην πλατεία Συντάγματος με ομάδες διαδηλωτών να συγκρούονται με τις δυνάμεις των ΜΑΤ, οι οποίες προέβησαν σε εκτενή χρήση χημικών ακόμα και στον σταθμό του μετρό, όπου κατέφυγαν εκατοντάδες διαδηλωτών σε μια προσπάθεια να γλιτώσουν από τα δακρυγόνα. Κατά τα επεισόδια της ημέρας εκείνης τραυματίστηκαν δεκάδες άτομα από τις επεμβάσεις των ΜΑΤ οι οποίες ήταν εξαιρετικά βίαιες^[88][89] (χρησιμοποιώντας ακόμη και πέτρες που είχαν εκτοξέυσει διαδηλωτές εναντίον τους^[90]). Ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη Χρήστος Παπουτσής σε συνέντευξή του στο «Πρώτο Θέμα» υποστήριξε ότι υπήρχε οργανωμένο σχέδιο αγνώστων να εισβάλουν στη Βουλή και να μετατραπεί το κίνημα των Αγανακτισμένων σε σύγχρονο αντάρτικο πόλης^[91]. H Διεθνής Αμνηστία καταδίκασε τη χρήση υπερβολικής βίας από την Αστυνομία κατά τις διαδηλώσεις, παραθέτοντας μαρτυρίες για απαράδεκτες μεθόδους καταστολής στις ειρηνικές, σε μεγάλο βαθμό, διαδηλώσεις.^[92]. Επίσης, η εισαγγελέας Πρωτοδικών κ. Ελένη Ράικου διέταξε κατεπείγουσα προκαταρκτική έρευνα για την αλόγιστη χρήση χημικών στο μετρό στο Σύνταγμα^[93] έπειτα από σχετικές καταγγελίες του προέδρου του Φαρμακευτικού Συλλόγου Αττικής κ. Κωνσταντίνου Λουράντου^[94][95]. Εισαγγελική παρέμβαση από τον εισαγγελέα Ιωάννη Τέντε ζήτησε για τη χρήση χημικών ζήτησε και ο αντιπρόεδρος του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών Γιώργος Πατούλης^[96]. Η επίθεση της Αστυνομίας στο αυτοσχέδιο ιατρείο της πλατείας Συντάγματος, μέσα στο οποίο νοσηλευόταν τραυματισμένοι διαδηλωτές, σχολιάστηκε αρνητικά από τον δημοσιογράφο Γεώργιο Αυγερόπουλο ο οποίος δημοσίευσε βίντεο με τις μαρτυρίες των εκεί γιατρών με θέμα Ούτε στον πόλεμο δεν γίνονται αυτά^[97]. Φωτορεπόρτερ δέχτηκαν λεκτική, σωματική βία και προπηλακισμούς από αστυνομικούς της ΕΛ.ΑΣ κατά την κάλυψη των διαδηλώσεων 28 και 29 Ιουνίου. Η Ένωση Φωτορεπόρτερ με γράμμα στο Υπουργό Προστασίας του Πολίτη κατήγγειλε τα περιστατικά αυτά^[98].

Σε τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων παρουσιάστηκε βίντεο^[99] το οποίο παρουσίαζε άτομα με καλυμμένα τα πρόσωπα, ένα από αυτά να κρατάει σιδερένιο λοστό, να συνομιλούν με αστυνομικούς και αργότερα να εισέρχονται στο προαύλιο χώρο της βουλής πίσω από τις δυνάμεις των ΜΑΤ. Το περιστατικό αυτό χαρακτηρίστηκε ως συνεργασία της Ελληνικής Αστυνομίας με ομάδες παρακρατικών και οδήγησε τον υπουργό Προστασίας του Πολίτη Χρήστο Παπουτσή να ζητήσει από τον αρχηγό της ΕΛ.ΑΣ., αντιστράτηγο Ελευθέριο Οικονόμου, Ένορκη Διοικητική Εξέταση^[100][101]. Την ίδια μέρα (Τρίτη 28 Ιουνίου 2011) έγινε η σύλληψη του 57χρονου διαδηλωτή Σήφη Καυκαλά (αγωνιστή του αντιδικτατορικού αγώνα) που διαδήλωνε έξω από τη Βουλή και παρουσιάστηκε στο ίδιο βίντεο με τη φυγάδευση των κουκουλοφόρων διαδηλωτών στον χώρο της βουλής^[102]. Σύμφωνα με την ανακοίνωση της Αστυνομίας τα άτομα που φαίνονται στο βίντεο δεν είναι αστυνομικοί, αλλά συνδικαλιστές της ΕΘΕΛ οι οποίοι νωρίτερα είχαν έρθει σε σύγκρουση με αριστερούς διαδηλωτές^[103][104] και είχαν φυγαδευτεί σε μια καφετέρια^[105]. Σύμφωνα με τον Μιχάλη Λιαγούρη, πρόεδρο των εργαζομένων της ΕΘΕΛ, ένας από αυτούς ήταν μέλος του ΔΣ των εργαζομένων αλλά είχε απομακρυνθεί λόγω περίεργης συμπεριφοράς και ακραίων απόψεων, ενώ αρθρογραφούσε στο ακροδεξιό έντυπο εθνικοσοσιαλιστικού^[104] προσανατολισμού Απολλώνειο φως^[102][103]. Η προνομιακή μεταχείριση των κουκουλοφόρων διαδηλωτών με φυγάδευσή τους στο χώρο της Βουλής παρόλο που κρατούσαν λοστούς (και όχι η οδήγησή τους ενώπιον της Δικαιοσύνης) σχολιάστηκε αρνητικά από την εφημερίδα Τα Νέα, ενώ πιθανολογείται ότι οφείλεται στις εθνικιστικές τους απόψεις^[106][107]. Την 1η Ιουλίου 2011 παρουσιάστηκε στην ειδησεογραφική ιστοσελίδα tvxs.gr φωτογραφικό υλικό, όπου διακρίνεται ένας άνδρας με εμφάνιση διαδηλωτή να συνεργάζεται με τα ΜΑΤ, ενώ από το παντελόνι του εξέχει δακρυγόνο^[108]. Αρνητικά σχολιάστηκε^[109][110] η σύλληψη (αργά το βράδυ της Τετάρτης) του Μιχάλη Προδρόμου (επιστημονικού υπεύθυνου του WWF Ελλάς για θέματα ενεργειακής πολιτικής)^[111].

Μετά το πέρας των διαδηλώσεων της 29ης Ιουνίου, στην πλατεία Συντάγματος και στην ευρύτερη περιοχή έγιναν εκτεταμένες υλικές ζημιές ανυπολόγιστης αξίας (κατεστραμμένοι κάδοι σκουπιδιών, πεζοδρόμια, κολονάκια, μαρμάρινα παγκάκια, οι μαρμαρορθώσεις στα σιντριβάνια, καταστήματα, στάσεις λεωφορείων κλπ.)^[112]. Καθώς ο Δήμος Αθηνών αντιμετωπίζει οικονομικές δυσκολίες, στη συνέλευση του δημοτικού συμβουλίου συζητήθηκε η κατάθεση μήνυσης κατά παντός υπευθύνου για διεκδίκηση αποζημίωσης με αστική ευθύνη του Δημοσίου^[113]. Κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων, στα κατεστραμμένα καταστήματα και περίπτερα κουκουλοφόροι λεηλάτησαν εμπορεύματα^[114]. Σύμφωνα με την εφημερίδα Real News την Τετάρτη 29 Ιουνίου τα ΜΑΤ κατανάλωσαν 2.200 σχεδόν βομβίδες χημικών και κρότου λάμψης και την Πέμπτη 30 Ιουνίου 2011 το Αρχηγείο της Ελληνικής Αστυνομίας παράγγειλε 10 χιλιάδες τεμάχια δακρυγόνων αξίας 900.000 ευρώ^[91].

Ως η «μεγάλη ημέρα του πολέμου» χαρακτήρισε ο υφυπουργός Προστασίας του Πολίτη Μανώλης Όθωνας τα επεισόδια που διαδραματίστηκαν στην πλατεία Συντάγματος στις 27 και στις 28 Ιουνίου. Για τη ρίψη δακρυγόνων στο μετρό έριξε ευθύνες στους εργαζόμενους οι οποίοι δεν συμφώνησαν να κλείσουν το μετρό και την πρόσβαση σε αυτό. Αμφισβήτησε τις καταγγελίες περί «αποκλεισμού» των ασθενοφόρων του ΕΚΑΒ και υποσχέθηκε ότι θα επιβληθούν αυστηρές πηγές στους αστυνομικούς που παρεκτράπηκαν. ^[115] Οι μαρτυρίες πολιτών, γιατρών, δικηγόρων αλλά και εργαζόμενων στον μετρό αναφέρθηκαν σε «όργιο κρατικής καταστολής» ^[116]. Τον Ιανουάριο 2012 βγήκε στην δημοσιότητα βίντεο από τις διαδηλώσεις την 29η Ιουνίου όπου αστυνομικοί της ομάδας ΔΙΑΣ φέρονται να τοποθετούν μπουκάλια από τον δρόμο στο σακίδιο ενός συλληφθέντος διαδηλωτή ^[117].

Κινητοποιήσεις Ιουλίου

Οι διαδηλώσεις συνεχίστηκαν και κατά τη διάρκεια του Ιουλίου με μικρότερο όγκο διαδηλωτών όμως σε σχέση με τους δύο πρώτους μήνες των κινητοποιήσεων, γεγονός το οποίο αποδόθηκε στην αποθάρρυνση μέρους των διαδηλωτών από τα σοβαρά επεισόδια στα τέλη του Ιουνίου, που συνοδεύτηκαν από χρήση αστυνομικής βίας, αλλά και στην ελάττωση του κόσμου στα αστικά κέντρα λόγω των καλοκαιρινών διακοπών. Από την επόμενη κιόλας μέρα των σοβαρότατων επεισοδίων που σημειώθηκαν στις 28 και 29 Ιουνίου, υπήρξε νέα συγκέντρωση αγανακτισμένων στην Πλατεία Συντάγματος, με μεγάλη συμμετοχή κόσμου.^[118] Τις επόμενες μέρες οι διαδηλώσεις συνεχίστηκαν με διοργάνωση συναυλιών και πραγματοποίηση της καθιερωμένης γενικής συνέλευσης.^[119][120] Στη διάρκεια των κινητοποιήσεων σε μέρος της πλατειάς είχαν στηθεί σκηνές και κιόσκια και βρίσκονταν αναρτημένα πολλά πανό. Μετά από παρέμβαση του υπουργού δικαιοσύνης Μιλτιάδη Παπαϊωάννου ο δήμαρχος Αθηναίων Γεώργιος Καμίνης δήλωσε πως αναλαμβάνει πρωτοβουλία για την απομάκρυνση των σκηνών.^[121][122] Στα τέλη του μήνα υπήρξε εισαγγελική παρέμβαση για το θέμα αυτό, ενώ στις 30 Ιουλίου, τα ξημερώματα, αστυνομικές δυνάμεις απομάκρυναν τους κατασκηνωτές και ξήλωσαν τις σκηνές και τα πανό των διαδηλωτών.^[123][124]

Αμέσως μετά την ψήφιση του μεσοπρόθεσμου, σε κάποιες πόλεις της Ελλάδας σημειώθηκαν έντονες εκδηλώσεις αποδοκιμασίας σε βάρος τοπικών βουλευτών που υπερψήφισαν το συγκεκριμένο πρόγραμμα. Το κυβερνών κόμμα κατηγόρησε γι’ αυτού του είδους τις εκδηλώσεις, το κοινοβουλευτικό κόμμα του χώρου της αριστεράς ΣΥΡΙΖΑ, γεγονός που οδήγησε σε έντονη αντιπαράθεση των δύο κομμάτων στη βουλή.^[125] Η πλειοψηφία της κοινής γνώμης, όπως καταγράφηκε από σχετικές δημοσκοπήσεις, υποστήριζε πως οι εκδηλώσεις ήταν αυθόρμητες και απέρριπτε τον ισχυρισμό ότι πίσω από τις εκδηλώσεις βρίσκεται πολιτικό κόμμα. Μάλιστα η πλειοψηφία των ερωτηθέντων τασσόταν υπέρ των αποδοκιμασιών σε βάρος βουλευτών.^[126]

Κινητοποιήσεις Σεπτεμβρίου

Μετά τη σχετική ηρεμία που επικράτησε κατά τη διάρκεια του Αυγούστου, οι ομάδες των αγανακτισμένων επανήλθαν στην πλατεία συντάγματος, με πρώτη μεγάλη συγκέντρωση στις 3 Σεπτεμβρίου, ημερομηνία με διπλό συμβολισμό, καθώς αντιστοιχεί στην επανάσταση του 1843 για την διεκδίκηση συντάγματος, άλλα και στην επέτειο ίδρυσης του κυβερνώντος κόμματος.^[127][128]

Από τα τέλη του προηγούμενου μήνα η κυβέρνηση είχε ανοίξει νέο μέτωπο, αυτή τη φορά στον χώρο της εκπαίδευσης, με την ψήφιση του νέου νομοσχεδίου για τα ΑΕΙ και ΤΕΙ. Η ψήφιση του νομοσχεδίου στις 24 Αυγούστου, που περιλάμβανε σημαντικές αλλαγές στον τρόπο διοίκησης και λειτουργίας των πανεπιστημίων και οριστική κατάργηση του ακαδημαϊκού ασύλου, συνοδεύτηκε από μεγάλο πανεκπαιδευτικό συλλαλητήριο. Ακολούθησε κύμα καταλήψεων σε σχολές των ΑΕΙ και ΤΕΙ, με αποτέλεσμα στις αρχές Σεπτέμβρη περισσότερες από 200 σχολές να τελούν υπό κατάληψη.^{[129][130][131]} Το βαρύ κλίμα στον χώρο της παιδείας ενισχύθηκε και από το σοβαρό πρόβλημα της έλλειψης βιβλίων στα σχολεία της μέσης εκπαίδευσης, με ευθύνη του υπουργείου παιδείας. Το γεγονός αυτό υπήρξε η κύρια αιτία του μεγάλου κύματος καταλήψεων σε γυμνάσια και λύκεια, που εξελίχθηκε κατά τη διάρκεια του Σεπτεμβρίου και του Οκτωβρίου.^{[132][133][134][135]}

Μεγάλες διαδηλώσεις κατά τη διάρκεια του Σεπτεμβρίου πραγματοποιήθηκαν, την ημέρα της ομιλίας του πρωθυπουργού στη ΔΕΘ, το Σάββατο 10 Σεπτεμβρίου. Πορείες διαμαρτυρίας την ημέρα αυτή πραγματοποίησαν συνδικαλιστές της ΑΔΕΔΥ και της ΓΣΕΕ, μέλη του ΠΑΜΕ, ομάδες αγανακτισμένων πολιτών, φοιτητές, οι ιδιοκτήτες ταξί, που αντιδρούσαν στο άνοιγμα του επαγγέλματός τους, αλλά και οπαδοί του Ηρακλή που βρίσκονταν σε σύγκρουση με την πολιτεία για το θέμα του υποβιβασμού της ομάδας τους.^[136] Στόχος των περισσότερων ομάδων διαδηλωτών ήταν ο αποκλεισμός του Βελλίδειου συνεδριακού κέντρου, όπου πραγματοποιούσε την ομιλία του ο πρωθυπουργός. Για την αντιμετώπιση του μεγάλου πλήθους διαδηλωτών η ελληνική αστυνομία έλαβε δρακόντεια μέτρα παρατάσσοντας στη Θεσσαλονίκη περισσότερους από 4.500 αστυνομικούς, εφοδιασμένους με τον ειδικό μεταλλικό φράκτη για τη συγκράτηση των διαδηλωτών και ειδικό όχημα ρήψης νερού.^{[137][138][139]} Κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων σημειώθηκαν επεισόδια και συγκρούσεις, με την αστυνομία να καταφεύγει σε χρήση δακρυγόνων και να προχωρεί σε προσαγωγές και συλλήψεις διαδηλωτών.^[140][141] Την επόμενη μέρα ο πρωθυπουργός πραγματοποίησε την καθιερωμένη συνέντευξή τύπου, στην αποθήκη Γ' του Α' προβλήτα του λιμανιού της Θεσσαλονίκης αντί στο Βελλίδειο συνεδριακό κέντρο, όπως συνηθιζόταν παλαιότερα, κυρίως για λόγους ασφαλείας.^[142]

Κινητοποιήσεις Οκτωβρίου

Από τις αρχές Σεπτεμβρίου η Ελλάδα σαρώθηκε από απεργιακό κύμα διαρκείας με πραγματοποίηση απεργιών από διαφορετικούς κλάδους, σχεδόν σε καθημερινή βάση. Είναι χαρακτηριστικό πως στο διάστημα από 1 Σεπτεμβρίου έως 20 Οκτωβρίου, μόνο τρεις μέρες δεν σημειώθηκε κάποια απεργιακή κινητοποίηση.^[143]

Παράλληλα από τα τέλη Σεπτεμβρίου ξεκίνησε ένα κύμα καταλήψεων σε διάφορα υπουργεία. Αφορμή του υπήρξε η άφιξη του κλιμακίου της τρόικας για ελέγχους της πορείας εκτέλεσης του προϋπολογισμού και των μεταρρυθμίσεων. Κύριοι λόγοι για τον ξεσηκωμό των υπαλλήλων υπουργείων, υπήρξαν το μέτρο της εργασιακής εφεδρείας και η θέσπιση του ενιαίου μισθολογίου, δύο μέτρα που έπλητταν σοβαρά τους εργαζομένους του δημοσίου τομέα. ^[144]

Την Τετάρτη 5 Οκτωβρίου πραγματοποιήθηκε γενική απεργία με μεγάλη συμμετοχή εργαζομένων. Κατά τη διάρκειά της οργανώθηκε συλλαλητήριο στο σύνταγμα, που υπήρξε ογκώδες. Η πορεία κατέληξε σε σοβαρά επεισόδια με τις δυνάμεις καταστολής να πραγματοποιούν επιθέσεις κατά των διαδηλωτών ακόμα και μέσα στον σταθμό του Μετρό του Συντάγματος. Από τα επεισόδια τραυματίστηκαν ακόμα και δημοσιογράφοι. ^{[145] [146]}

Στις 6 Οκτωβρίου κατατέθηκε στην βουλή το πολυνομοσχέδιο για το νέο βαθμολόγιο-μισθολόγιο του δημοσίου, τις μειώσεις σε κύριες και επικουρικές συντάξεις, τις μειώσεις στο εφάπαξ, την νέα φορολογική κλίμακα και τις αλλαγές στα εργασιακά. Τα μέτρα που περιλάμβανε έπλητταν δραστικά το σύνολο των εργαζομένων. Η μέρα της ψήφισής του ορίστηκε η 20η Οκτωβρίου. Με κύριο λόγο την επικείμενη ψήφιση του πολυνομοσχεδίου κηρύχτηκε γενική 48ωρη απεργία για τις 19 και 20 Οκτωβρίου και οργανώθηκαν συλλαλητήρια σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας. Στις 19 Οκτωβρίου πραγματοποιήθηκε μεγάλη πορεία στην Αθήνα που χαρακτηρίστηκε ως μία από τις μεγαλύτερες ιστορικά. Τα συνδικάτα και ξένα δίκτυα ενημέρωσης έκαναν λόγο ακόμα και για 500.000 πολίτες, ενώ η αστυνομία ανέφερε παρουσία 75.000 πολιτών. Η πορεία εξελίχθηκε επεισοδιακά, όταν ομάδα διαδηλωτών πραγματοποίησε επίθεση κατά του μεταλλικού φράκτη απώθησης διαδηλωτών που χρησιμοποιεί η αστυνομία. Η αστυνομία προχώρησε σε εκτεταμένη χρήση δακρυγόνων και βομβίδων κρότου λάμψης. Τις επόμενες ώρες τα επεισόδια γενικεύτηκαν και επεκτάθηκαν σε μεγάλο μέρος της Αθήνας, από την περιοχή της Βουκουρεστίου μέχρι το Μοναστηράκι. Κατά τη διάρκειά τους σημειώθηκαν καταστροφές και εμπρησμοί. Παρά την ύπαρξη σοβαρών επεισοδίων μεγάλο μέρος των διαδηλωτών δεν πτοήθηκε και παρέμεινε στην πλατεία συντάγματος μέχρι τις απογευματινές ώρες.^{[147][148][149]}

Στις 20 Οκτωβρίου το σκηνικό της μεγαλειώδους πορείας στο σύνταγμα επαναλήφθηκε. Η διαδήλωση της 20ης Οκτωβρίου όμως, σκιάστηκε από τον θάνατο ενός 53χρονου διαδηλωτή, μέλους του ΠΑΜΕ, του Δημήτρη Κοτζαρίδη. Σύμφωνα με την πρώτη ιατροδικαστική εξέταση, ο διαδηλωτής υπέστη έμφραγμα, ενώ αναμένεται το πόρισμα της τοξικολογικής εξέτασης όπου θα διευκρινιστεί αν το γεγονός αυτό σχετίζεται με την εισπνοή χημικών. ^{[150][151][152]} Η πορεία αυτή σημαδεύτηκε επίσης από πολύ σοβαρά επεισόδια, που ξεκίνησαν όταν ομάδα κουκουλοφόρων πραγματοποίησε επίθεση με πέτρες, γκλομπς και βόμβες μολότωφ, κατά διαδηλωτών του ΠΑΜΕ. Η ομάδα περιφρούρησης της διαδήλωσης του ΠΑΜΕ προσπάθησε να απωθήσει τους κουκουλοφόρους με αποτέλεσμα να σημειωθούν μεγάλης έκτασης συμπλοκές που είχαν ως αποτέλεσμα τον τραυματισμό τουλάχιστον 80 διαδηλωτών. Το ΚΚΕ σε ανακοίνωσή του, απέδωσε την επίθεση που δέχτηκαν τα μέλη του ΠΑΜΕ, σε προβοκατόρικη δράση παρακρατικών με στόχο να διαλύσουν την μεγαλειώδη συγκέντρωση του Συντάγματος. ^[153]Το οργανωμένο κίνημα «δεν πληρώνω», που κατηγορήθηκε από το ΠΑΜΕ πως από την δική του πορεία εμφανίστηκαν οι κουκουλοφόροι, ανακοίνωσε πως τα μέλη του δεν προκάλεσαν κανένα επεισόδιο και δεν προχώρησαν σε καμία πράξη βίας.^[154]

Οι διαμαρτυρίες επεκτάθηκαν και στα γήπεδα. Κατά τη διάρκεια της 7ης αγωνιστικής του πρωταθλήματος ποδοσφαίρου, που διεξήχθη το διήμερο 22 και 23 Οκτωβρίου σε πολλές αναμετρήσεις ακούστηκαν συνθήματα κατά τις κυβέρνησης και είχαν αναρτηθεί σχετικά πανό.^{[155] [156]} Το ίδιο σκηνικό επαναλήφθηκε και την επόμενη αγωνιστική που πραγματοποιήθηκε το διήμερο 29-30 Οκτωβρίου, παρά την εντολή που υπήρξε προς την αστυνομία, να μην επιτρέψει την είσοδο των πανό με πολιτικό περιεχόμενο στις εξέδρες των γηπέδων.^[157]

Η επέτειος της 28ης Οκτωβρίου

Ακόμα μεγαλύτερης έκτασης διαμαρτυρίες σημειώθηκαν κατά την διάρκεια των εορτασμών για την 28η Οκτωβρίου. Κατά τη διάρκεια της μαθητικής παρέλασης στη Θεσσαλονίκη που πραγματοποιήθηκε στις 27 Οκτωβρίου, ακολούθησε στο τέλος της, πορεία διαμαρτυρίας από ομάδες διαδηλωτών. Την επόμενη ημέρα οι διαμαρτυρίες ήταν πολύ εντονότερες. Στη Θεσσαλονίκη το πλήθος των διαδηλωτών που αποδοκίμαζε ακόμα και τον πρόεδρο της Δημοκρατίας, Κάρολο Παπούλια, οδήγησε στην ματαίωση της στρατιωτικής παρέλασης, γεγονός που συμβαίνει για πρώτη φορά. Σε πολλές ακόμα μεγάλες πόλεις της Ελλάδας, οι μαθητικές παρελάσεις μετατράπηκαν σε διαδηλώσεις κατά της κυβερνητικής πολιτικής. Σε πολλές πόλεις οι παρελάσεις ματαιώθηκαν ή διακόπηκαν όπως συνέβη στον Βόλο, στη Βέροια, στα Τρίκαλα και στη Ρόδο ενώ σε άλλες οι παρελάσεις ολοκληρώθηκαν αφού πρώτα φυγαδευτήκαν οι «επίσημοι» , όπως συνέβη στην Πάτρα, στην Κέρκυρα, στην Τρίπολη, στο Ηράκλειο, στην Ξάνθη και στην Καλαμάτα. Στην Αθήνα όπως και στις υπόλοιπες πόλεις, οι παρελάσεις πραγματοποιήθηκαν μέσα σε κλίμα αποδοκιμασιών και συνθημάτων κατά τις κυβέρνησης. Σε πολλές περιπτώσεις την διαμαρτυρία τους εξέφρασαν και οι μαθητές, στρέφοντας το κεφάλι στην αντίθετη πλευρά περνώντας από την εξέδρα των επισήμων. ^{[158] [159]} Σε ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης όπως το facebook και το twitter σάλο προκάλεσε η μούτζα Λαρισαίου μαθητή κατά των επισήμων κατά την διάρκεια της παρέλασης. Ο Δήμαρχος Λάρισας Κώστας Τζανακούλης, παρενέβη προκειμένου να μην υποστεί τιμωρία ο μαθητής ενώ η περιφερειακή διευθύντρια εκπαίδευσης Θεσσαλίας Κωνσταντίνα Πράντζου δήλωσε «Από παιδαγωγική άποψη, δεν μπορούμε να εθελοτυφλούμε σε τέτοιου είδους συμπεριφορές» και έριξε την ευθύνη για την ενδεχόμενη τιμωρία του μαθητή στο σύλλογο των καθηγητών του 3ου εσπερινού λυκείου Λάρισας στον οποίο ανήκει. Για πολλούς η χειρονομία του μαθητή συμβολίζει την αγανάκτηση του κόσμου και ζητήται να μην υποστεί ο μαθητής καμία κύρωση, ενώ για άλλους η χειρονομία αποτελεί προσβολή, στη μνήμη όσων έχασαν τη ζωή τους πολεμώντας εναντίον του φασισμού. ^[160] Η φωτογραφία του μαθητή με την μούτζα έγινε πρωτοσέλιδο στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία στις 31 Οκτωβρίου 2011 και ο πρόεδρος της ΕΛΜΕ Λάρισας, Βαγγέλης Καριτσάκης τοποθετήθηκε κατά της τιμωρίας του μαθητή ^[161]. Η ΟΛΜΕ με ανακοίνωση την 1η Νοε 2011 τάχθηκε υπέρ των μαθητών και καθηγητών που συμμετείχαν "με το δικό τους τρόπο στις κινητοποιήσεις της 28ης Οκτωβρίου" ^{[162] [163]}. Για την χειρονομία ο σύλλογος καθηγητών του 3ου νυχτερινού ΕΠΑΛ Λάρισας τιμώρησε το μαθητή με μία μέρα αποβολή ^[164]. Ο Μανώλης Γλέζος σχολίασε ότι ότι με τις αντιδράσεις των πολιτών στην παρέλαση της 28ης Οκτωβρίου "Αποκαταστάθηκε το πραγματικό νόημα της 28ης Οκτωβρίου" δηλώνοντας "το ΟΧΙ στην υποταγή της χώρας στην τρόικα και τη μετατροπή της σε προτεκτοράτο" ^[165].

Κινητοποιήσεις Νοεμβρίου

Την Δευτέρα 31 Οκτωβρίου 2011 ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου ανακοίνωσε την απόφασή του για διεξαγωγή δημοψηφίσματος με θέμα την νέα δανειακή σύμβαση και παράλληλα ζήτησε ψήφο εμπιστοσύνης από την βουλή. Στο επόμενο διάστημα οι εξελίξεις ήταν ραγδαίες και οδήγησαν στον σχηματισμό της κυβέρνησης Παπαδήμου, στις 11 Νοεμβρίου 2011. Στο διάστημα αυτό υπήρξαν λιγοστές διαδηλώσεις. Την ημέρα που πραγματοποιήθηκε η ψηφοφορία για την χορήγηση ψήφου εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση πραγματοποίησε μεγάλη διαδήλωση στην πλατεία Συντάγματος το ΚΚΕ με συμμετοχή περίπου 10.000 διαδηλωτών.^[166] Ογκώδες ήταν και το συλλαλητήριο που πραγματοποίησε στην Αθήνα, στις 10 Νοεμβρίου, το ΠΑΜΕ^[167] Η καθιερωμένη πορεία στις 17 Νοεμβρίου για την την επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου υπήρξε πολυπληθής και κύλησε ειρηνικά.^[168][169]

Οι μεγαλύτερες αντιδράσεις αυτό τον μήνα αφορούσαν το τέλος ακινήτων που αποφασίστηκε τον Σεπτέμβριο και η είσπραξή του ορίστηκε να γίνει μέσω του λογαριασμού της ΔΕΗ. Για το μέτρο αυτό υπήρξαν μεγάλες αντιδράσεις από τα κόμματα της αριστεράς, από οργανώσεις πολιτών, από συνδικαλιστικές οργανώσεις, ακόμα και από δημάρχους.^[170] Την αντίδρασή της εξέφρασε και η ΓΕΝΟΠ-ΔΕΗ, η συνδικαλιστική οργάνωση των εργαζομένων της ΔΕΗ, που προχώρησε σε κατάληψη του Κέντρου Έκδοσης Εντολών Διακοπής Ρεύματος. Μετά από τέσσερις μέρες κατάληψης επενέβησαν τα ΜΑΤ, ύστερα από εντολή του εισαγγελέα και εκκένωσαν βίαια το κτίριο. Κατά την επιχείρηση των ΜΑΤ συνελήφθησαν ο πρόεδρος της ΓΕΝΟΠ και άλλοι 14 διαδηλωτές^[171]

Κινητοποιήσεις Δεκεμβρίου

Ο Δεκέμβριος ξεκίνησε με μία μεγάλη απεργία που πραγματοποιήθηκε την 1η του μηνός, με συμμετοχή του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα.^[172][173] Ο μήνας σημαδεύτηκε επίσης από τη μεγάλη απεργία διαρκείας των εργαζομένων της Ελληνικής Χαλυβουργίας. Η απεργία στο εργοστάσιο του Ασπροπύργου ξεκίνησε στις 31 Οκτωβρίου και συνεχιζόταν ακόμα καθ'όλη τη διάρκεια του Δεκεμβρίου, με τους εργαζόμενους να αντιδρουν στην απόλυση 50 συναδέλφων τους και στην μετατροπή των εργασιακών συμβάσεων από πλήρη σε μερική απασχόληση με ταυτόχρονες μειώσεις των αποδοχών τους έως και 40%.^[174] Προς τους απεργούς της χαλυβουργίας υπήρξε μεγάλη συμπαράσταση από πολίτες όλης της χώρας. Στις 13 Δεκεμβρίου οργανώθηκε γενική απεργία στο Θριάσιο Πεδίο με κύριο λόγο την συμπαράσταση προς τους απεργούς της χαλυβουργίας^[175] Παράλληλα συνεχίστηκαν και αυτό το μήνα οι κινητοποιήσεις σε όλη τη χώρα εναντία στο τέλος ακινήτων.^[176]